فقه رمضان ـ حجت الاسلام و المسلمین محمدهای عنایتی راد
بسم الله الرّحمن الرّحیم
سلام‌علیکم و رحمة الله
با توکل بر خداوند متعال تعدادی از احکام روزه، احکام پرکاربرد و پرتکرار روزه در ماه مبارک رمضان را إن شاء الله خدمت شما عرض می‌کنیم.
ابتدا یکی از مسائل پرکاربرد است را مطرح می‌کنیم. روزه بر چهار گروه واجب نیست:
ـ خانمی که باردار است که با توضیحاتی که اگر روزه برای خودش و یا برای جنین او ضرر دارد روزه بر او واجب نیست
ـ خانی که بچه شیرخوار دارد و روزه برای خودش و یا فرزند شیرخوار ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست
ـ پیرمرد و یا پیرزن که در روایات به نام «شیخ و شیخة» آمده است؛ که اگر برای این‌ها روزه مشقت دارد و یا قابل‌تحمل نیست و توان گرفتن روزه را ندارند، روزه بر آن‌ها واجب نیست.
ـ کسی که بیماری عطش دارد «ذوالعطاش» که بیشتر در گذشته‌ها بوده است و شاید در زمان ما مطابق باشد با برخی از بیماری‌ها
در خصوص خانم باردار یا شیرده این نکته را عرض می‌کنم که اولاً تشخیص برای تمام این گروه‌ها و یا فردی که بعداً عرض می‌کنم که مریض است و به خاطر مریضی روزه واجب نیست، تشخیص این مسائل با خود فرد است. می‌تواند از پزشک مشورت بگیرد، می‌تواند امتحان کند ولی بالأخره تشخیص این مساله که وظیفه او روزه گرفتن است یا به خاطر ضرر برای خودش یا فرزند شیرخوارش یا جنین ضرر دارد، تشخیص با خودِ این مادر یا مریض است.
در بحث خانم باردار و خانمی که شیرده است، می‌فرمایند: اگر خانم یقین داشته باشد، یا اطمینان داشته باشد که برای خودش یا برای جنین و یا فرزند شیرخوار ضرر دارد، روزه را باز کند؛ اما فدیه بر گردن این خانم می‌آید که مقام معظم رهبری (حفظه الله تعالی) می‌فرمایند: از جهت فدیه این خانم باید بررسی کند که اگر روزه برای مادر ضرر دارد (مادر باردار و یا مادر شیرده) هرچند به خاطر اینکه باردار است یا بچه شیر می‌دهد، اگر روزه برای خودِ مادر ضرر دارد (مثلاً مادر اذیت می‌شود یا نمی‌تواند و موجب بیماری او می‌شود) در اینجا روزه را باز می‌کند و بنابر احتیاط واجب یک مد طعام به‌عنوان فدیه غذا و طعام به فقیر پرداخت می‌کند که بنا بر نظر اکثر مراجع مثل مقام معظم رهبری یک مد طعام که در اینجا فدیه گفته می‌شود ۷۵۰ گرم غذا است: گندم، آرد، برنج، ماکارونی، نان و امثال این‌ها کفایت می‌کند.
اگر روزه برای جنین ضرر داشته باشد یا برای بچه شیرخوار ضرر داشته باشد، حضرت آقا اینجا فتوا دارند که روزه را به خاطر بچه یا به خاطر جنین مادر باز می‌کند یک مد طعام فدیه به فقیر پرداخت می‌شود.
پس درجایی که برای مادر ضرر دارد هرچند به خاطر بارداری و شیردهی، بنابراحتیاط واجب فدیه دارد و جایی که برای جنین یا برای بچه شیرخوار ضرر دارد و مادر به خاطر او روزه را باز می‌کند اینجا فتوا دارند که یک مد طعام فدیه به فقیر پرداخت بشود.
بسیاری از فقها نظرشان مثل حضرت آقا است با کمی تفاوت که برخی از فقها نظرشان متفاوت است در آنجایی که احتیاط واجب است یا احتیاط مستحب.
نکته دیگری که در اینجا گفته می‌شود این است که این مادر باردار یا شیرده در طول سال باید قضای آن را بگیرد. اگر توان روزه‌دارد در طول سال قضای روزه بر عهده او می‌باشد.
البته در اینجا یک بحث دیگری مطرح می‌شود که اگر این مادر در طول سال روزه قضا را نگرفت، یعنی می‌توانست روزه بگیرد و نگرفت یک مد طعام به‌عنوان کفاره تأخیر به عهده او می‌آید که حالا تفصیلی هست بین مواردی که روزه برای مادر بوده یا برای جنین که گاهی احتیاط واجب است و گاهی نیز فتوا است.
و مساله دیگر این است که اگر مادر باردار یا شیرده روزه برای او ضرر داشته باشد و این ضرر در تمام طول سال ادامه داشته باشد (روزه برای مادر ضرر دارد هرچند به خاطر بارداری یا شیردهی) در اینجا ازاین‌جهت حکم مریض را پیدا می‌کند که مریض و بیمار روزه از ایشان ساقط می‌شود. فردی که بیمار است و در طول سال توان گرفتن روزه را ندارد و روزه برای او ضرر دارد، قضای روزه برای او ساقط است و کفاره تأخیر می‌پردازد.
در مورد پیرمرد و پیرزن هم شبیه همین مساله را داریم. اگر روزه برای ایشان مشقت دارد یک مد طعام فدیه به فقیر پرداخت کنند؛ و اگر کلاً توان ندارند مقداری تفاوت نظر داریم و در آنجایی که در ماه مبارک رمضان نمی‌تواند روزه بگیرد و در طول سال هم قضای روزه را امکان ندارد بگیرد، قضای روزه از او ساقط است.
مساله بعدی که در ماه مبارک رمضان مورد بحث و گفتگو و سوال است روزه کسانی است که تازه به سنّ بلوغ رسیده‌اند. دختربچه‌ای که ۹ ساله است و تازه به سنّ رسیده است. فرض کنید که جثه کوچک و بدن ضعیفی دارد و والدین دلسوزی می‌کنند که بچه ما رشدش کم است، جثه او ضعیف است، در سنّ رشد است، بدنش ضعیف است، درس می‌خواند و دلسوزی می‌کنند و سوال می‌کنند که تکلیف بچه ما چیست؟ آیا روزه بگیرد یا نگیرد؟
پاسخ این است که به‌طورکلی اگر روزه برای فرد ضرر داشته باشد به این معنا که باعث بیمار شدن فرد بشود و یا روزه باعث بشود که بیماری او تشدید پیدا بکند مثلاً سنگ کلیه دارد و اگر روزه بگیرد بدتر می‌شود و یا زخم معده دارد و اگر روزه بگیرد بدتر می‌شود؛ کسی که روزه برایش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست.
ضرر به این معنا که یا با روزه گرفتن مریض می‌شود (بیماری که مورد اعتنا باشد) و یا اگر بیماری دارد تشدید پیدا می‌کند و بیماری شدیدتر می‌شود که در اینجا روزه واجب نیست.
اما ضعف و بی‌حالی دلیل نیست و مجوز افطار روزه نیست. دخترخانم‌هایی که به سنّ بلوغ رسیده‌اند اگر توان گرفتن روزه را دارند، روزه واجب است و پدر و مادر نمی‌توانند او را وادار کنند به روزه‌خواری و این گناه هست و هم دختر را به گناه مبتلا می‌کنند و هم خودشان دچار معصیت می‌شوند و بحث‌هایی مثل قضا، کفاره و غیره نیز به وجود می‌آید.
اگر دختربچه خودش می‌داند که توان گرفتن روزه را ندارد و بدنش نمی‌کشد، این بحثش جدا است و روزه واجب نیست.
اما اگر توان روزه گرفتن را دارد ولی ضعف و بی‌حالی دارد و باید بعدازظهرها استراحت کند، این روزه ضرر ندارد و گرفتن آن واجب است.
در کنار این مطلب این نکته را داریم که اگر پدر و مادر می‌دانند که به‌عنوان مقدمه روزه گرفتن باید فرزند را تقویت کنند از افطار تا سحر مثلاً آب بیشتری باید مصرف بکند، سبزیجات و یا مواد گیاهی که در طول روز آب بدن را تأمین بکند مصرف کند، وظیفه واجب می‌شود بر ولیّ او که مقدمات روزه گرفتن این نوجوان و فردی را که تازه به بلوغ رسیده، مقدمات را فراهم کنند تا او روزه بگیرد و بر خودِ فرد لازم است تا رعایت بکند؛ مثلاً لازم است در طول روز استراحت بکند یا بیرون نرود و یا تحرک زیادی نداشته باشد تا روزه بگیرد، لازم است که این کار را انجام بدهد تا روزه‌اش را بگیرد و دلسوزی‌های بیجا هم دلیل شرعی نیست.
اگر پدر و مادر دلسوزی می‌کنند و می‌خواهند که نوجوانشان به‌سختی نیفتد و می‌ترسند، هرروز صبح او را به بیرون از هر ببرند تا مسافر بشود و روزه را بیرون از شهر باوجود شرایط مسافر که إن شاء الله عرض می‌کنیم، روزه را در آنجا باز می‌کند که در این صورت گناه نکرده است هرچند سفر برای فرار از روزه کراهت دارد ولی حرام نیست و بعداً فقط قضای روزه بر عهده ایشان است.
مطلب بعدی که در همین‌جا برای دختربچه‌ها مطرح می‌شود این است که گاهی به‌سختی می‌افتند که مشقت و حرج است و قابل‌تحمل نیست. دختربچه است و روزه گرفته است و مدارس هم باز است و باید به مدرسه برود و هوا هم گرم است و در مدرسه با همکلاسی‌ها بازی می‌کند و بعدازظهر که خانه می‌آید دیگر تحمل ندارد و گرسنگی و تشنگی بر او غلبه کرده است و این عطش و گرسنگی شدید است که تحمل ندارد و نمی‌تواند و به حرج و سختی‌ای که قابل‌تحمل نیست افتاده است؛ اگر این نوجوان و این دختری که به سنّ بلوغ رسیده است و یا پسری که به این حالت رسیده است و یا حتی افراد دیگر (که توضیح آن را عرض خواهم کرد) هر زمان به این حرج و مشقت رسید، اینجا جایز است که از باب دفع حرج و آن مشقتی که قابل‌تحمل نیست، روزه را باز کند و مقداری برای آن رفع حرج و مشقت غذا بخورد یا آب بیاشامد که در این صورت قضا بر عهده او هست و قضای آن را باید بگیرد.
مطلب بعدی که دارای کاربرد هست عبارت است از روزه مشاغل سخت؛ مثلاً نانوایی، کوره آجرپزی در عسلویه در آن گرمای زیاد، کارگر ساختمان که در زیر آفتاب است، کشاورزی که برای دروی گندم و برداشت محصولات باید برود، به‌طورکلی مشاغل سختی که تعریق بدن زیاد است، تحرک زیاد است، در طول روزهای بلند و گرم است. سوال این است که تکلیف این‌ها چیست؟
متأسفانه برخی‌ها از اول صبح روزه را می‌خورند که این کار حرام است و گناه کبیره است و قضا و کفاره هر دو را به دنبال دارد و از این گناه نیز باید توبه کنند.
این افراد اگر اولاً روزه برای آن‌ها ضرر ندارد، به‌صورت طبیعی باید این فرد روزه‌اش را بگیرد اگر روزه باعث مریض شدن او نمی‌شود و اگر بیماری دارد روزه باعث شدید شدن بیماری او نمی‌شود، روزه واجب است و باید بگیرد.
سختی شغل او و کار زیادِ او دلیل بر نگرفتن روزه نیست؛ و راهکار این فرد برای نگرفتن روزه این است که هرروز صبح به بیرون شهر بروند تا مسافر بشوند و روزه را باز کنند و برگردند که در این صورت سفر آن‌ها برای فرار از روزه کراهت دارد، حرام نیست و یک روز فقط قضا بر عهده ایشان می‌آید.
و اگر روزه را گرفتند که وظیفه آن‌ها هست که روزه را بگیرند، اگر در طول روز به مشقت افتادند، به‌سختی و حرجی افتادند که قابل‌تحمل نیست یعنی مثل ایشان تحمل نمی‌کنند، در اینجا می‌فرمایند که برای رفع حرج و دفع آن مشقت می‌توانند به مقداری که نیاز هست آن رفع حرج و مشقت بشود چیزی تناول بکنند و آبی بخورند و به احترام ماه مبارک رمضان هم بقیه روز را رعایت بفرمایند و بعداً یک روز قضا بگیرند؛ ولی چنین افرادی حق ندارند که از صبح روزه را باز کنند و باطل کنند بلکه وقتی به مشقت و حرج افتادند.
نکته دیگری که در خصوص همین افراد گفته می‌شود این است که ایشان اگر بتوانند مقدمات روزه گرفتن را فراهم کنند مثلاً برخی از مشاغل هست که می‌تواند ساعت کاری را تنظیم کند مثل نقاش ساختمان که می‌تواند ساعت کاری را تغییر دهد چون در طول کار بوی رنگ و تحرک و گرمای هوا هست و اذیت کننده است، این افراد می‌توانند از افطار تا سحر کار کنند. بعضی از کشاورزان متدیّن این کار را انجام می‌دهند مثلاً برای دروی گندم که می‌خواهد برود، در طول شب از افطار تا سحرگاه محصول خودش را جمع می‌کند و یا از سحر تا قبل از گرم شدن هوا محصول خودش را جمع می‌کند و در طول روز در هوای گرم استراحت می‌کند. اگر این کار را بتوانند بکنند وظیفه آن‌ها هست که مقدمات روزه گرفتن را فراهم کنند و یا حتی اگر تنظیم ساعت کار دست خودشان نیست ولی می‌توانند مرخصی بگیرند و در زمانی که سختشان هست استراحت کنند و روزه را نگه دارند، باید این کار را انجام بدهند.
و یا حتی اگر این فرد به پول آن روز کار کردن محتاج نیست و مثلاً پس‌اندازی دارد، باید مرخصی بگیرد و روزه را نگه دارد و حق ندارد به خاطر اینکه شغل او سخت است و ضرورتی ندارد آن شغل را انجام دهد حق ندارد روزه را باطل کند. این را باید دقت بفرمایند.
ولی اگر کسی نیاز به این درآمد دارد، ناچار است سر کار برود و یا شغلی است نباید تعطیل بشود، این فرد روزه را می‌گیرد و یا باید سفر برود و روزه را باز کند و یا اگر روزه را گرفت و به حرج و مشقت افتاد در اینجا جواز دارد به همان توضیحاتی که عرض کردیم.
مطلب بعدی که در اینجا نیز سوال می‌شود روزه افرادی است که مریض هستند که عرض شد اگر روزه برای کسی ضرر داشته باشد، روزه افرادی که مریض هستند؛ یعنی روزه باعث تشدید بیماری ایشان است و یا روزه برای او ضرر دارد به این معنا که باعث مریض شدن او می‌شود مثلاً شخص می‌گوید: دیابت دارم و در حال حاضر مشکلی ندارد ولی اگر روزه بگیرم قند کنترل نمی‌شود و پزشک متخصص گفته است و خودم نیز اطمینان دارم که این تنظیم نبودن قند بعد از چند سال بعث آسیب به اعضاء و جوارح بدن من می‌شود، در اینجا روزه بر چنین شخصی واجب نیست بلکه در ضررهای معتنی به ای که قابل‌چشم‌پوشی نیست، روزه جایز نیست و حرام هم هست. ولی باید دقت بفرمایند چه بزرگ‌ترها، پیرمردها و پیرزن‌هایی که روزه برای آن‌ها ضرر دارد و چه افرادی که مریض هستند مثلاً زخم معده و یا سنگ کلیه دارند که تشخیص با خودِ این افراد است و یا بیماری‌هایی دارند که مستقیم به روزه ربط ندارد اما باید دارو مصرف کند مثلاً بیماری قلبی دارد که باید رأس ساعت قرص مصرف کند. خُب قرص چه کوچک و چه بزرگ و چه با آب و چه بی‌آب اگر میل شود و اگر حلق فرو برود روزه باطل می‌شود. این افراد اگر مصرف این دارو برای آن‌ها ضرورت دارد برای جلوگیری از شدیدتر شدن بیماری و یا اگر روزه بگیرد بیمار می‌شود و یا بیماری او با روزه بدتر می‌شود، روزه بر ایشان واجب نیست و بلکه نباید بگیرد.
این نکته را هم توجه بفرمایید که کسی که روزه برای او ضرر دارد، باعث مریضی او می‌شود و یا مریضی او تشدید می‌شود، روزه گرفتن برای چنین فردی حرام است؛ و مقام معظم رهبری و بعضی از فقها دیگر نیز دارند که حتی اگر این فرد نمی‌دانست.
چون اگر بداند روزه برای او ضرر دارد و روزه بگیرد گناه و معصیت کرده است و باید از این گناه توبه کند و روزه او نیز باطل است و حتی اگر نمی‌دانست و چندی روزه از ماه رمضان را روزه گرفت و الآن فهمید که این چند روز نیز روزه برای او ضرر داشته است، مقام معظم رهبری و تعداد از فقها تصریح دارند که بااینکه نمی‌دانسته که ضرر دارد و با قصد قربت گرفته است ولی الآن کشف شده است که ضرر دارد، روزه‌های قبلی او نیز باطل است و بعد از بهبودی از بیماری باید قضای این روزه‌ها را بگیرد.
پس این مساله را باید دقت و توجه کرد؛ برخی از بزرگ‌ترها می‌گویند که ما دلمان نمی‌آید، همه اطرافیان ما روزه می‌گیرند و من هم یک‌عمر روزه گرفتم و الآن چگونه بخورم؟
پاسخ این است که شما بنده خدا هستید و بندگی خدا گاهی در روزه گرفتن است برای فردی که سالم است و تندرست است و گاهی اطاعت در روزه نگرفتن است و روزه گرفتن برای کسی که روزه برای او ضرر دارد معصیت و گناه است و روزه او باطل است.
در خصوص همین افرادی که روزه برای آن‌ها ضرر دارد، این مطلب هست که ایشان فقط قضای روزه بر ایشان است. کسی که روزه برای او ضرر دارد فعلاً فدیه یا کفاره در ماه مبارک رمضان بر او واجب نمی‌شود و روزه او باطل است و پس از ماه رمضان، از ماه رمضان امسال تا ماه رمضان سال آینده فرصت دارد روزه قضا را به‌جا بیاورد؛ و این بنده خدا اگر در طول سال روزه قضا را گرفت وظیفه خودش را انجام داده است.
و اگر در طول سال روزه قضا را نگرفت، کفاره تأخیر بر عهده او می‌آید. مثلاً فرد بیمار است و در طول سال می‌توانست روزه را بگیرد ولی نگرفت، کفاره تأخیر دارد و قضای آن روزه را بعداً باید بگیرد.
اما در مورد فردی که در تمام طول سال مریض است، آیا کفاره تأخیر دارد؟
پاسخ این است که بله؛ فردی که روزه قضا را باید می‌گرفت و یا روزه قضا به خاطر بیمار بودن از او ساقط شد، هر دو کفاره تأخیر بر عهده آن‌ها می‌آید. چه کسی که قدرت بر روزه گرفتن داشت و در ماه رمضان نتوانست روزه بگیرد مثلاً مسافر بود یا مریض بود و در طول سال وظیفه دارد روزه قضا را بگیرد و می‌توانسته بگیرد ولی نگرفته است و به ماه رمضان سال بعد رسید، قضای روزه را باید بعداً بگیرد و کفاره تأخیر را هم باید بدهد.
یا فردی که در ماه رمضان مریض بود، در طول سال نیز مریضی او ادامه پیدا کرد و هیچ روزی را نمی‌تواند بگیرد (در طول سال و روزهای خنک سال و زمستان نیز هر پنج یا شش روز و یا هفته‌ای یک‌بار هم نتواند بگیرد)، قضای روزه از او ساقط است ولی همین فرد هم کفاره تأخیر دارد.
آخر ماه شعبان، ابتدای ماه رمضان سال آینده که فرصت گرفتن روزه قضا از بین رفت و فرصت گرفتن روزه قضا تمام شد، حالا کفاره تأخیر را می‌پردازند. چه آن مریض و چه آن کسی که می‌توانست و روزه قضا را نگرفت.
مطلب بعدی که برای بانوان مورد سوال است بحث پاک بودن از حیض و نفاس است که یکی از شرایط صحت روزه برای خانم این است که از حیض و نفاس پاک باشد.
اگر در طول حتی یک دقیقه مانده است اذان مغرب و خانم عادت ماهیانه بشود و یا خانم وضع حمل بکند و با وضع حمل نفاس شروع بشود (حتی یک دقیقه مانده به اذان مغرب) دیگر روزه باطل می‌شود و بعداً قضای روزه را به‌جا می‌آورند.
و یکی از تفاوت‌های نماز و روزه در همین بحث است؛ نمازهایی که در ایام عادت ماهیانه خانم ترک می‌کند و نمی‌خواند، قضا ندارد ولی روزه‌های ایام عادت ماهیانه و ایام نفاس قضا دارد.
خانمی که در عادت ماهیانه بوده است و عادت ماهیانه او در طول روز ادامه داشته است. از هفت روز قبل شروع شده است و این خانم امروز صبح عادت ماهیانه‌اش تمام شد و پاک شد از خون حیض، حتی اگر یک دقیقه بعد از اذان صبح از این خون حیض پاک بشود و عادتش تمام بشود، امروز روزه ایشان باطل است.
در بحث خون حیض و نفاس، زمانی روزه خانم‌ها صحیح است که از ابتدای اذان صبح پاک باشند تا ابتدای اذان مغرب؛ و لذا اگر در طول روز حتی یک دقیقه از ابتدای روز حیض باشند و یا در انتهای روز یک دقیقه مانده به اذان مغرب حیض شروع بشود، روزه ایشان باطل است و بعداً قضای روزه را به جا می‌آورند.
نکته دیگر از احکام پرکاربرد و مورد سوال در ماه مبارک رمضان هست، خصوصاً در سال‌های اخیر این زیاد مطرح شده است، بحث اذان صبح است. این مساله از سالیان سال مطرح بوده است ولی در چند سال مردم شنیده‌اند و خیلی از حوزویان متوجه شده‌اند که در تشخیص اذان صبح و فجر صادق بین متخصصین و منجمین قدری تفاوت نظر وجود دارد که بحث‌های تخصصی است و الآن مطرح نمی‌شود.
خورشید هنوز قبل از افق است و می‌خواهد به افق برسد نیمه‌های شب فجر کاذب و بعد فجر صادق آن توصیفاتی که در آیات و روایات و مسائل فقهی آمده است که فجر صادق آن زمانی است که آن سفیدی از افق بالا آمده است پخش بشود در آسمان، می‌شود فجر صادق و فجر دوم که می‌شود ابتدای اذان صبح.
هرکسی که خودش افق را تشخیص می‌دهد، در روستاها، در جاهایی که آب‌وهوا تمیز است و آسمان آلودگی ندارد، فرد طبق وظیفه و تشخیص خودش عمل می‌کند.
اما اکثر مردم در شهرها که با صداوسیما و پخش اذان اقدام می‌کنند، می‌فرمایند اگر با همین اذان رسمی خودمان که اذان خوبی هم هست و با دقت‌های خاص شرعی هم اذان پخش می‌شود، اگر با همین اذان یقین کرد و یا مطمئن شد وقت شرعی داخل شده است و اذان صبح شده است، هم برای روزه باید امساک کند یعنی از شروع اذان و فجر صادق انسان باید امساک کند و حتی اگر لحظاتی بعد از اذان صبح واقعی چیزی بخورد روزه او باطل است. این فرد از اذان صبح واقعی باید امساک را شروع بکند و نمازش را از همان اذان واقعی که مطمئن است می‌تواند بخواند.
اما زمانی که فرد شک کند. این مساله را دقت بفرمایید. اگر بنده شنیدم که بین متخصصین و منجمین در تشخیص اذان صبح اختلاف‌نظر است. بعضی می‌گویند الآن فجر صادق شد و برخی می‌گویند که به نظر ما فجر صادق الآن شد با چند درجه‌ای از بالا آمدن خورشید اختلاف‌نظر که می‌شود چند دقیقه کم‌وزیاد شدن اذان صبح، در اینجا می‌فرمایند که فرد اگر به همین اذان یقین پیدا کرد یا مطمئن شد، همین ملاک عمل او هست و با همین برای نماز و روزه برای او کفایت می‌کند.
و اگر کسی شک کرد، مقام معظم رهبری دارند و بقیه مراجع نیز رد نمی‌کنند که فردی که با پخش اذان یقین به دخول وقت نکرد، مطمئن نشد به دخول وقت، با همین اذانی که رسماً پخش می‌شود احتیاط این است که (این احتیاط واجب و یا مستحب نیست بلکه احتیاط در مقام عمل است) با همین اذان امساک شود و نمازم باید حدوداً ۸ الی ۱۰ دقیقه (بهتر ۱۰ دقیقه است) بعد از شروع اذان بخوانم تا یقین کنم وقت داخل شده است که نماز صبح خودم را با یقین به دخول وقت بخوانم.
برای روزه از ابتدای اذان رسمی امساک می‌کنم و نمازم را ده دقیقه بعد از شروع اذان می‌خوانم که این احتیاط تام است که دیگر انسان مطمئناً هم روزه را درست شروع کرده است و هم نماز را داخل وقت خوانده است. ولی هر کسی که خودش تشخیص می‌دهد و یا از آن مبانی در تشخیص اذان صبح عمل می‌کند کفایت می‌کند.
در همین مساله چند نکته پیش می‌آید:
ـ یک نکته این است که اگر فرد عمداً و یا سهواً بعد از شروع همین اذانی که برای خودِ او مشکو ک است عمداً و یا سهواً از شروع اذان چیزی خورد، اگر بداند و یا مطمئن باشد که اذان صبح واقعی بوده است روزه‌اش باطل است با توضیحاتی که داده شد؛ اما اگر برای خودِ فرد مشکوک شد که این اذان آیا در زمان قطعی خودش هست، همین اذان واقعی است و یا نظر منجم دیگر دقیق‌تر است، اگر شک کرد چون یقین به دخول وقت ندارد روزه او باطل نیست. اگر همان چند لحظه اول، چند دقیقه اول باشد نمی‌توانیم بگوییم روزه باطل است. لذا می‌گوییم که شما روزه را حمل بر صحت کن چون یقین نداری بعداً از اذان واقعی چیزی خورده‌ای چه عمداً و چه سهواً چند لحظه و چنددقیقه‌ای، روزه ایشان را حمل بر صحت می‌کنیم. این در برخی از افرادی که بعضی از لحظات را غفلت کردند کاربرد دارد.
مطلب بعدی در مفطرات و مبطلات روزه است که بسیار پرکاربرد هست و نکاتی هست.
یکی از مسایلی که در زمان اذان صبح باید دقت کرد این مساله است که اگر انسان اذان صبح را اشتباه کند. یقین دارم که رأس ساعت خاصی اذان صبح است و مطمئن هستم، با مثالی عرض کنم: به همسر، فرزند، برادر و خواهرم سپردم که من سحری خوردم و می‌خواهم بروم داخل سرویس بهداشتی و مسواک هم بزنم و یا داخل آشپزخانه آبی بنوشم و یا داخل اتاق بروم ولی صدای اذان نمی‌آید، من را هنگام اذان صدا بزن. حال، بنده رفتم داخل آشپزخانه و لیوان آبی را بعد از لحظاتی نوشیدم و آمدم بیرون و دیدم که اذان گفته‌شده و وسط اذان صبح هم هست، اذانی که من مطمئن هستم وقت داخل شده است. در اینجا می‌فرمایند که این فرد باید یک روز قضا بگیرد. این فردی که می‌داند می‌خواهد روزه بگیرد، فراموش هم نکرده، ولی توجه و دقت نکرده است و اذان صبح را مراعات نکرده است و سهواً بعد از شروع اذان واقعی چیزی خورد، یک روز قضا بر عهده او هست.
چون این مساله را خیلی از مؤمنان، بزرگواران و حتی هم لباس‌های ما کمتر شنیدند یا دقت نداشتند لذا مساله را دقت بفرمایید.
فرد اگر فراموش کند روزه است و چیزی بخورد، می‌گوییم سهواً. سهو در خوردن و آشامیدن یعنی فراموشی. بنده یادم رفت روزه هستم و رفتم یک لیوان آب خوردم یا بیسکویتی خوردم، چون فراموش کردم که روزه هستم و چیزی خوردم روزه من صحیح است و باطل نمی‌شود؛ نه روزه واجب و نه روزه مستحب، نه روزه اداء و نه روزه قضا، نه روزه کفاره و نه روزه استیجاری و نه روزه‌های دیگر. اگر فراموش کرده فرد روزه‌داری را و چیزی خورده و یا آشامیده، کم یا زیاد فرقی ندارد، در چه زمان از روز نیز فرقی ندارد، خوردن و آشامیدن سهوی به معنای فراموشی روزه مبطل روزه نیست و روزه صحیح است.
اما کسی که فراموش نکرده است روزه است و می‌داند که می‌خواهد روزه بگیرد، هنگام اذان صبح است ولی دقت ندارد. مثالی را مجدد عرض کنم جدای از مثالی که گفتم رفته مسواک بزند و یا سپرده او را صدا بزنند.
این بنده خدا به همراه خانواده سر سفره سحری نشسته است. در مشهدالرضا علیه‌السلام هم هست و شبکه خراسان رضوی را هم گرفتند و حرم مطهر را مشاهده می‌کنند و برای لحظاتی شبکه را تغییر می‌دهند و همین‌طور که مشغول تماشای تلویزیون هستند سحری را هم میل می‌کنند که یک‌دفعه یک نفری از اعضاء خانواده می‌گوید بزنیم شبکه خراسان ببینیم چقدر تا اذان مانده است. زمانی که شبکه خراسان را گرفتند دیدند که اذان صبح شده و اذان تمام شده و نماز حرم امام رضا علیه‌السلام در حال پخش است. تکلیف چیست؟
می‌فرمایند که تمام این اعضاء خانواده که بعد از اذان چیزی خوردند روزه‌هایشان باطل است. امروز را باید تا افطار امساک کنند و چیزی نخورند (که البته توضیحی دارد که عرض می‌کنیم) و یک روز قضا هم باید بگیرند.
ممکن است سوال شود که این‌ها که سهوی بوده است!
عرض کردیم که سهوی که مبطل روزه نیست فراموشی است.
من اگر یادم برود روزه هستم و چیزی بخورم یا بیاشامم روزه من باطل نیست؛ اما می‌دانم می‌خواهم روزه بگیرم ولی اذان صبح را دقت و توجه نکردم.
در این دو مثالی که عرض کردیم که رفتم آب بخورم و گفتم من را صدا بزنید، سر سفره نشستیم و شبکه دیگری را گرفته‌ایم به گمان اینکه تا اذان صبح به افق شهرمان مانده است و بعد متوجه شدیم که اشتباه شده است و چیزی خورده‌ایم. چون عمدی نبوده کفاره ندارد ولی چون اینجا می‌دانستیم که می‌خواهیم روزه بگیریم و فراموش نکردیم روزه‌داری را، یک روز قضا دارد و امروز را هم باید امساک کنیم.
مثال دیگری که وجود دارد این است که بعضی از مؤمنین در روستاها، در شهرهای کوچک به اذانی که از مسجد پخش می‌شود توجه دارند.
مؤذن قبل از اذان صبح می‌آید و پیش‌خوانی اذان را پخش می‌کند، به همان اعتماد داریم، دقت می‌کند، افق را نگاه می‌کند. مشغول سحری هستیم و منتظر هستیم تا صدای اذان مسجد محل پخش شود.
سحری را خوردیم و دیدیم که وقت گذشته است و وقتی بررسی می‌کنیم می‌بینیم که اذان صبح رد شده است و فرض کنید که خادم مسجد امروز خواب مانده است و یا برای برق یا میکروفن مسجد مشکلی به وجود آمده است و اذان را پخش نکردند و من منتظر پخش اذان توسط مسجد بودم ولی رعایت نکردم و بعد از اذان واقعی چیزی خوردم. این روزه من باطل است و باید امروز را امساک کنم و یک روز قضا بر عهده من هست و چون عمدی نبوده است کفاره ندارد.
مطلب بعدی که در همین مساله ما کاربرد دارد این هست که فردی که تحقیق کرده است. فرض کنید بنده رفتم به یک مکانی که هوا پاک است، مثل شهرهای بزرگ آلودگی ندارد، ستاره‌ها و افق به‌راحتی دیده می‌شود. من در نیمه‌های شب به افق نگاه کردم که آیا افق فجر صادق شده یا نه که دیدم فجر صادق نشده و مطمئن هستم که فجر صادق و اذان صبح نیست و مشغول خوردن سحری شدم. سحری را خوردم و بعد متوجه شدم که اشتباه کردم و در آن لحظه من افق را اشتباه نگاه کردم و جای دیگری را باید نگاه می‌کردم، مثلاً باید شرق را نگاه می‌کردم ولی غرب را نگاه کردم. اشتباه کردم ولی دقت خودم را انجام دادم دقیقه اینجا می‌فرمایند که روزه شما صحیح است مقام معظم رهبری و بسیاری از فقها می‌فرمایند اگر کسی تحقیق کرده برای اذان صبح یعنی به افق نگاه کرد و خودش تشخیص داد و مطمئن شد که اذان صبح نشده است و چیزی خورد روزه‌اش درست است.
سوال: آیا نگاه به ساعت و نگاه به شبکه‌های تلویزیونی و رادیو و… در حکم تحقیق است؟ تفاوت نظر داریم. مقام معظم رهبری حفظه الله تعالی می‌فرمایند بله. اگر یک‌بار به این ساعت نگاه کردی مطمئن شدی و بعد فهمیدی اشتباه شده است! اشکال ندارد و در حکم تحقیق است و اگر متوجه شوی که بعد از شروع اذان چیزی خورده‌ای، روزه‌ات باطل نیست.
ولی بدون تحقیق اگر فرد چیزی خورد، روزه او باطل است.
مسئله بعدی که مطرح می‌شود و برخی از نوجوان‌ها می‌پرسند و بعضی از افرادی که مشاغلشان سخت است می‌پرسند، بحث نیتی روزه است.
در بحث نیت روزه، نیت روزه قضا و نیت روزه کفاره، روزه مستحبی، روزه‌های واجب معین و غیرمعین نکاتی داریم که فعلاً فرصتش نیست.
در خصوص روزه ماه رمضان چند تا نکته عرض می‌کنم.
اولاً انسان از شب اول ماه رمضان می‌تواند و بهتر است نیست کل ماه را داشته باشد و هر شب هم برای فردای آن روز نیست کند. این خیلی عالی و خوب و مطابق احتیاط است. اگر از شب قبل نیت روزه‌دارم و سحر را خواب ماندم و بعد بیدار شدم و نزدیک به طلوع آفتاب بود و فقط نماز را خواندم که قضا نشود، موقع اذان صبح بیدار نبودم که نیت کنم؛ روزه من چه حکمی دارد؟ روزه شما صحیح است و لازم نیست حتماً موقع اذان بیدار باشم و نیتم را تجدید کنم و دوباره مرور کنم.
سحری خوردن هم واجب نیست، بلکه مستحب است.
همچنین اگر کسی در طول روز کلاً خواب باشد، روزه آن روزش صحیح است.
مطلب بعدی که خواستم عرض کنم خصوصاً برای نوجوان‌ها یا بعضی از افراد، تردید در نیت است. اگر فرد که وظیفه واجب او است و شرط صحت روزه است که نیت روزه داشته باشم برای انجام دستور خدا و برای اطاعت از فرمان الهی از اذان صبح تا اذان مغرب از مفطرات و مبطلات روزه پرهیز کنم، اگر در بین روز من در نیّتم پرهیز کنم یا قصد کردم و با خودم گفتم که روزه نباشم، همین نیت من که قصد کنم دیگر روزه نباشم، خودش مبطل روزه است و امروز هم نباید چیزی بخورم و باید امساک کنم و اگر چیزی بخورد باعث کفاره می‌شود.
اگر فقط نیتش را خراب کرد و گفت نمی‌خواهم روزه باشم از روی لج و لجبازی یا هر چه که بود، تزلزل داشت، ضعف اعتقادی داشت هر چه که بود و گفت نمی‌خواهم روزه باشم امروز باید امساک کند و حق ندارد چیزی را بخورد. خوردن چیزی هم حرام است و هم باعث کفاره می‌شود به نظر بسیاری از فقها و حضرت آقا و باید امساک کند و یک روز قضا دارد.
همین‌جا مسئله‌ای که می‌خواهم عرض کنم این است؛ برخی از نوجوان‌ها که به‌تازگی به سن بلوغ رسیدند، برخی از افرادی که گاهی شیطان اذیتشان می‌کند، نفس اماره اذیت می‌کند، می‌گوید حاج‌آقا در طول روز دائم در فکر و ذهن من می‌آید که برو الآن کسی نمی‌بیند آب بخور و روزه‌ات را باز کن و بعداً قضایش را می‌گیری! هوا خیلی گرم است و ممکن است اذیت شوی و ممکن است از درس بیفتی و…، می‌گوید حاج‌آقا من دائم این خطورات ذهنی و فکری در ذهنم می‌آید. من سوال می‌کنم آیا به عمل هم می‌آید می‌گوید نه هرگز فقط در ذهنم می‌آید. من هرگز حاضر نیستم روزه‌ام را باطل کنم. می‌گوییم اشکال ندارد. این خطورات ذهنی و این القائات شیطانی نه‌تنها برای روزه‌اشکال ندارد بلکه می‌تواند مصداق جهاد اکبر باشد. زمانی نیت خراب است که فرد تصمیم بگیرد؛ نه‌فقط خطورات ذهنی و فکر و خیال؛ تصمیم بگیرد و یا بگوید می‌خواهم چیزی بخورم، در قصد باطل کردن روزه یا روزه نبودن تفاوت نظر داریم که فرصت چون کم است وارد بحث نمی‌شویم.
مسئله بعدی که در بحث روزه پرسیده می‌شود، بحث مسواک زدن، خلال‌دندان، نخ دندان، مزمزه کردن، آب از داخل دهان کردن و بیرون ریختن و از این قبیل سؤالات است.
اول یک نکته‌ای را عرض کنیم؛ انسان مستحب است که مسواک بزند؛ یعنی دهان را از آن چیزهایی که اشیاء بیرونی است و ذرات غذا است را تمیز کند. آیا مسواک زدن واجب است؟ خیر واجب نیست. بله اگر کسی می‌داند که لای دندان و یا داخل دهان او ذراتی از غذا مانده است و اگر آن‌ها را خارج نکند، در طول روز فرو می‌رود.
اگر می‌داند و مسواک نزند و این‌ها را خارج نکند، اینجا روزه‌اش به مشکل می‌خورد که برخی از فقها دارند که فرد می‌داند اگر این‌ها را تمیز نکند در طول روز فرو می‌روند و عمداً تمیز نکند حتی اگر هم فرو نروند، برخی از فقها دارند که روزه این فرد صحیح نیست و قضا دارد.
حالا اگر رعایت می‌کند بااینکه دهانش تمیز نشده است و لابه‌لای دندان غذا است ولی مراقبت می‌کند، خب این مسواک مستحب است و واجب نیست.
سوال می‌کنند اذان صبح شده است آیا می‌توانیم نخ دندان بکشیم، خلال‌دندان استفاده کنیم، مسواک بزنیم؟ بله ایرادی ندارد فقط باید مراقبت کنیم که از حلقمان چیزی فرو نرود. حاج‌آقا این خمیردندان طعم دارد، بوی نعنا دارد، بوی برخی از مواد مثل فلوراید دارد، اشکالی دارد؟ می‌گویند: «نه اشکالی ندارد. فقط مراقبت کن این ذرات خارجی فرو نرود.»
امکان دارد بپرسند که مسواک زدم و آب دهان را تخلیه کردم، اما دهانم طعم گرفته است، بوی نعنا می‌دهد، آیا اشکالی دارد؟ ذرات خارجی را خارجی کنید، آب آغشته به آن مواد دیگه را خارج کنید و وقتی فقط آب دهان شد، آن طعم و مزه و بو اشکالی ندارد و روزه را باطل نمی‌کند.
برخی از مؤمنان می‌پرسند در طول روز ما استراحت می‌کنیم در دهانمان احساس تلخی یا ترشی می‌کنیم؛ آیا اشکالی دارد؟ خیر؛ اگر ذراتی بیرونی نیست و ذراتی آغشته به آب دهان نیست اشکالی ندارد و می‌توانیم فروببریم و بخوریم.
سوال؛ مسواک و خمیردندان من می‌توانم در طول روز اگر خیلی تشنه‌ام و از شدت گرما، برای خنک شدن آب در دهان کنم و بیرون بریزم؟ می‌گوییم اگر مراقب هستی که از حلق چیزی فرو نرود ایرادی ندارد ولی کراهت دارد. تصریح دارند برخی از فقها که این کار مکروه است و ثواب روزه را کم می‌کند و همین‌جا باید بدانیم که اگر بی‌جهت آب در دهان کردیم و سهواً هم آب فرورفت، اینجا تعدادی از فقها می‌فرمایند که باید یک روز قضا بگیری پس این را دقت کنیم. البته استثنا داریم اگر فرد برای وضو گرفتن، می‌خواهم وضو بگیرم و نماز بخوانم برای وضو گرفتن خب مستحب است استنشاق کنیم، مزمزه کنیم، آب در دهان کنیم و دهان را تمیز کنیم و بیرون بریزیم؛ وضوی واجب می‌خواهم بگیرم و این‌ها مستحباتش است؛ اگر سهواً آب فرورود، اشکالی ندارد.
پس دوباره عرض کنیم؛ اگر فرد برای وضوی واجب گرفتن، آب در دهان کرد که مسواک بزند، مزمزه کند و استنشاق کند اگر سهواً آب فرورفت اینجا اشکالی ندارد و روزه شما صحیح است و با آنجایی که بی‌جهت آب در دهان کردید فرق می‌کند.
در اینجا سوال می‌کنند که برخی از بانوان می‌خواهند آشپزی کنند و می‌خواهند طعم غذا را بچشند و یا می‌خواهند به بچه کوچک غذا بدهند، اول طعمش را می‌چشند اشکالی دارد؟ می‌گویند خیر؛ مراقبت کنند که از حلق بیرون نرود لذا چشیدن طعم غذا اشکالی ندارد.
مسئله بعدی که همه‌جا سوال می‌شود این است که اگر فردی سرما خورده و اخلاط سر و سینه دارد، سرماخورده و چرک گلو دارد؛ آیا فرودادن این‌ها روزه را باطل می‌کند؟
پاسخ این است که به نظر مقام معظم رهبری و بسیاری از فقها، اگر این اخلاط از انتهای حلق به فضای دهان نرسیده است، فروبردن آن روزه را باطل نمی‌کند اما اگر وارد فضای دهان شد، بنا به احتیاط واجب نباید آن‌ها را فروببریم.
اگر عمداً فرو ببریم بنا بر احتیاط واجب روزه‌مان باطل است البته در این مسائل می‌توانیم رجوع کنیم به برخی از فقهای عزیزمان که احتیاط مستحب دارند و مسئله قابل حل‌وفصل است.
سوال دیگری که می‌پرسند، مراجعه به دندان‌پزشکی است در ماه رمضان که می‌خواهم بروم عصب‌کشی کنم، می‌خواهم دندان را ترمیم کنم یا بکشم، اینجا چه حکمی دارد؟
هم از جهت خونریزی می‌پرسند. هم ز جهت تزریق آمپول در لثه می‌پرسند، هم از جهت اینکه اشیای خارجی وارد دهان می‌شود و… چه حکمی دارد؟
چند تا نکته؛ اولین مسئله این است که خون آمدن از دهان یا اهدای خون، کاری که باعث شود که خون از بدن خارج شود، این کار کراهت دارد. به‌طورکلی در مکروهات روزه این را بیان می‌کنند آن جه که باعث خونریزی می‌شود. دندان می‌کشند خون می‌آید، کراهت دارد و مبطل نیست. یا کارهایی که باعث ضعف بدن می‌شود.
می‌خواهم بروم استحمام کنم؛ حمام و بخار آب گرم و حمام باعث ضعف و بی‌حال می‌شود؛ مکروه است و مبطل نیست.
خب این فرد رفته است به دندان‌پزشکی و خون می‌آید، اشکالی ندارد.
برای دندان‌پزشکی اگر قدر یقین دارد ک چیزی به حلقش فرورود، می‌تواند مراجعه کند به همراه مراقبت که از حلق چیزی فرو نرود. این پس اشکالی ندارد.
تزریقات چه حکمی دارد؟ در این بحث یک تفاوت نظر داریم. هستند برخی از فقهای عزیز که مطلقاً تزریقات را مبطل نمی‌دانند؛ مثل آیت‌الله سیستانی. خب اگر کسی تزریقات داشت می‌تواند از حضرت آقا که احتیاط واجب دارد رجوع کند به آقای سیستانی که قضیه حل شود. بسیاری از فقها برای تزریقات احکام خاصی دارند من‌جمله مقام معظم رهبری، حضرت آقا می‌فرماید که اگر این تزریقات در رگ باشد یا مثل سرم‌ها در رگ باشد بنا به احتیاط واجب باید پرهیز کند. اگر این تزریقات مواد مغذی باشد مقوی باشد این را هم باید پرهیز کند.
اما اگر این‌ها نبود. مواد مغذی و تقویتی نیست، در رگ‌ها مثل سرم‌ها تزریق نمی‌شود. این مثلاً چرک‌خشک‌کن است، این دارو آنتی‌بیوتیک است یا دارویی است و در عضله تزریق می‌شود و در رگ نیست یا زیر جلدی تزریق می‌کنند، این‌ها برای روزه اشکالی ندارد.
آنچه حضرت آقا اشکال می‌کند که بنا بر احتیاط واجب انسان روزه‌دار باید پرهیز کند داروهای تقویتی است.
لذا وقتی‌که فرد به دندان‌پزشکی مراجعه می‌کند و آن آمپول بی‌حسی را به لثه‌ها تزریق می‌کنند ایرادی ندارد، در رگ نیست و تقویتی هم نیست و برای روزه اشکالی ندارد.
نکته دیگری که مؤمنان سوال می‌کنند به‌خصوص خواهران گاهی در آشپزخانه بخارآب زیاد است یا فردی استحمام کرده و بخارآب زیاد است یا می‌خواهد در طول روز هرچند گفتیم که اگر باعث ضعف شود، کراهت دارد رفته در سونا بخار یا سونای خشک؛ آیا این اشکالی دارد؟ گفتیم نه بخارآب برای روزه‌دار اشکالی ندارد. فرض خیلی بعید این است که این بخارآب در فضای دهان تبدیل به قطرات آب شود؛ خب این را فرو نمی‌دهیم. حتی اگر کسی سرماخورده است و می‌خواهد خودش را بخور دهد می‌گوییم اشکالی ندارد.
غذا ته گرفته است و دود کرده است. این دود برای روزه چه حکمی دارد؟
بزرگواران دودها را ما دو قسمت می‌کنیم؛ دودهای دخانیات، دود سیگار و قلیان، مقام معظم رهبری و بسیاری از فقها دارند که دود سیگار و دخانیات بنا بر احتیاط واجب مبطل روزه است و در طول روزه از این معاصی باید پرهیز شود.
اما دودهای دیگر (اسپند، دود ماشین و…) اشکالی ندارد و مبطل روزه نیست.
بحث گردوغبار که اگر غلیظ باشد و عمداً به حلق برسانند روزه باطل می‌شود، بحثش فرق می‌کند.
حالا ریزه‌کاری‌هایی دارد که به نظر تعدادی از مراجع احتیاط واجب دارند ولی می‌شود طبق نظر حضرت آقا این را گفت که اگر فرد مراقبت کند فر ض کنید درجایی کار می‌کند در کارخانه‌ای کار می‌کند یا درجایی که آرد درست می‌کنند گندم آرد می‌کنند که گردوغبار زیاد است. نجار است و گردوغبار نجاری زیاد است اگر این فرد مراقبت کند طبق نظر حضرت آقا اگر مراقبت کرده و سهواً به حلق فرو رود، اشکالی ندارد.
مطلب بعدی که برخی از مؤمنان می‌پرسند استفاده از قرص زیرزبانی است، بیماری قلبی دارد یا فشارخون دارد و مجبور است برخی از داروهایی که زیر زبان قرار می‌گیرد استفاده کند؛ خب سوال می‌کنند برای روزه اشکال دارد یا خیر؟ مقام معظم رهبری می‌فرماید این قرص‌ها که از طریق دهان جذب می‌شود اگر مراقبت کند که وقتی آب و بزاق دهان با این مواد خارجی مخلوط شده این را فرو نبرد، اشکالی ندارد.
اما مواد مخدری که بعضی‌ها استفاده می‌کنند، [ببخشید] ناس استفاده می‌کنند؛ در مورد این‌ها، حضرت آقا احتیاط واجب دارند که پرهیز شود در حال روزه. گاهی سوال می‌کنند برای انفیه در ماه رمضان، اگر به حلق برسد و فرو رود روزه را باطل می‌کند و اگر به حلق هم نرسد کراهت دارد.
بحث بعدی که سوال می‌شود بحث استفاده از قطره بینی، قطره چشم و قطره گوش است که آیا روزه‌دار می‌تواند در حال روزه از این قطره‌ها استفاده کند؟
دقت بفرمایید که در مورد بینی، خب بینی راه دارد به حلق؛ اگر فرو رود روزه باطل است؛ اما قطره چشم و گوش تفاوت دارد و این دو قطره معمولاً به حلق نمی‌رسد و مبطل روزه نیست. اگر طعمش به حلق برسد و طعم تلخی‌اش به حلق برسد، کراهت دارد ولی مبطل روزه نیست.
یکی دیگر از مسائلی که در ماه رمضان باید توجه کنیم بحث پاک بودن از غسل‌های واجب مثل غسل جنابت، حیض و نفاس است. در خصوص همین غسل‌ها هم است چون بعضی از غسل‌ها هستند که مبطل نیستند مثلاً فردی که غسل مس میت بر عهده او است. یکی از اقوامش دیروز فوت کرده است و رفته تشییع‌جنازه و قبل از اینکه میت را غسل دهند، لمس کرده و می‌گوید من فراموش کردم غسل کنم و روزه گرفتم؛ تکلیف چیست؟
غسل مس میت از غسل‌های واجب است و اگر انجام ندهیم نمازهایمان باطل است. احکام غسل مس میت مثل وضو نداشتن است اما روزه شما صحیح است. غسل مس میت احکام خاصی دارد. واجب است برای نماز غسل مس میت انجام دهی اما برای روزه مشکلی ندارد و در مسجد می‌توانی بروی مثل غسل جنابت نیست.
یکی از شرایط صحت روزه در ماه رمضان این است که فرد هنگام اذان از غسل‌های واجب مثل جنابت و حیض و نفاس پاک باشد و با پاکی وارد اذان صبح شود و همچنین در طول روز هم جنابت عمدی حاصل نشود و بحث حیض و نفاس هم پیش نیاید.
سوال؛ اگر فرد سهواً در طول روز جنب شد مثلاً در عالم خواب جنب شد و عمد در کار نبود، روزه ایشان صحیح است و انجام غسل جنابت هم فوری نیست و برای نماز واجب است غسل کند ولی برای روزه امروز مشکلی ندارد.
خدایی نکرده اگر کسی عمداً جنب شود، این کار هم گناه است، روزه را باطل می‌کند و هم قضا بر عهده این فرد است و هم کفاره افطار عمدی دارد. مسئله‌اش جزئیاتی دارد که فرصت بیان نیست.
اما در خصوص وارد شدن به اذان صبح باحال طهارت، خب شرطش این است که غسل جنابت بر عهده شخص نباشد، زنان غسل حیض و نفاس بر عهده‌شان نباشد و اگر پاک شدند غسل انجام شود.
خب سؤالاتی مطرح می‌شود.
یکی این است؛ اگر فرد فراموش کند غسل را انجام دهد، در بحث حیض و نفاس این فراموشی اشکالی ندارد و روزه ایشان درست است اما برای غسل جنابت این‌طور نیست.
اگر فرد غسل جنابت را فراموش کند؛ شب غسل جنابت بر او واجب شد تصمیم گرفت که من قبل از سحری غسلم را انجام می‌دهم. استراحتی کرد و سحر بلند شد و فراموش کرد غسل کند. سحری خورد و اذان صبح وارد شد و تازه یادش آمد که غسل جنابت بر عهده‌اش بوده است. اینجا مقام معظم رهبری و برخی فقها می‌فرمایند اگر همان یک روز این‌طور شده، غسلش صحیح است و قضا ندارد و کفاره هم هیچ فقیهی برای فراموشی قائل نشده است؛ اما اگر فراموشی چند روز طول کشید. بنده خدا غسل برایش واجب شده بود و فراموش کرد غسل کند و چند روز هم این فراموشی طول کشید اینجا همه فقها دارند من‌جمله مقام معظم رهبری که باید این روزهایی که غسل جنابت را فراموش کرده است قضا کند ولی حضرت آقا برای یک روز که فراموش کرده باشد فرمودند مشکلی ندارد و صحیح است و همین‌جا هم عرض کنم که اگر روزه‌اش باطل شود، باید امساک کند و نباید چیزی بخورد.
خب برای کسی فراموش کرد عرض کردیم. کسی که در طول روز سهواً جنب شد عرض کردیم.
اما کسی که عمداً غسل جنابت را انجام ندهد و وارد اذان صبح شود، روزه آن روز باطل است و آن روز هم باید تا اذان مغرب چیزی نخورد، یک روز قضا بگیرد کفاره هم بر عهده او می‌آید.
سوال این است اگر فرد سهواً غسل نکرد تکلیف چیست؟ یعنی متوجه جنب شدنش نشده و با همین حال وارد اذان صبح شده است، روزه‌اش صحیح است و برای نمازش باید غسلش را انجام دهد اما کسی که متوجه غسل جنابت شد، در خواب یا بیداری جنب شده و این فرد تا اذان صبح وظیفه‌اش است که برود و غسلش را انجام دهد. خب در اینجا اگر فرد سهواً غسل را انجام نداد، «این سهو را باید کمی توضیح دهیم» یک‌وقت فرد فکر می‌کند مثلاً تا اذان ظهر یک ساعت فرصت دارد پ، سحری را خورد و با قصد اینکه بعد از سحری برود غسل را انجام دهد و رفت برای غسل، هنوز مشغول غسل نشده، اذان صبح شروع شد، این فرد روزه‌اش صحیح است
اما موردی که فرد در عالم بیداری جنب شده است یا در خواب جنب شده است و بعد از خواب بیدار شد و متوجه شد غسل جنابت بر عهده او است و چند ساعت هم فرصت دارد تا اذان صبح؛ خب سؤالاتی مطرح می‌شود.
اول برای فرد سوال می‌شود من می‌توانم بخوابم چون چند ساعت فرصت دارم و بل از اذان صبح بروم غسلم را انجام دهم؟ منی که چند ساعت تا اذان صبح فرصت دارم حق دارم بخوابم و قبل از اذان صبح بیدار شوم و بروم غسل کنم؟ می‌فرمایند بله شما اگر فرصت غسل دارد یک، قصد غسل دارید دو و می‌دانید و اطمینان دارید و یا عادت شما این است که قبل از اذان صبح بیدار می‌شوید و مقدماتی برای بیدار شدنتان فراهم می‌کنید، اشکالی ندارد و می‌توانید بخوابید و بیدار که شدید تا قبل از اذان غسلتان را انجام دهید و همین فرد برای اولین خواب، فردی که قصد غسل دارد، معمولاً بیدار می‌شود، مقدمات بیدار شدن را فراهم کرده است، اتفاقاً بیدار نشد؛ یک‌بار هم بیشتر نخوابید، جنب شد یک‌بار خوابید و تا اذان صبح بیدار نشد، اینجا مقام معظم رهبری می‌فرمایند که اگر فرد کوتاهی نکرده و قصد غسل هم داشته است این روزه او صحیح است و برای نمازش غسل کند.
ولی اگر یک‌بار دیگر بیدار شد و دوباره خوابید و تا اذان بیدار نشد؛ در این صورت قضای آن روز بر عهده ایشان می‌آید و بحث کفاره هم مطرح می‌شود که حالا جزئیاتی دارد که وارد نمی‌شویم.
خب به همین مقدار بسنده می‌کنیم مسائلی دیگر از روزه باقی مانده که اگر فرصتی بود خدمتتان بیان خواهیم کرد.
والسلام علیکم و رحمت‌الله
