خانواده، رفاه مادی و معنوی
خانواده، رفاه مادی و معنوی
رفاه و آسایش، همچون دیگر قوانین طبیعت، منظم و اسباب خود را دارند. این قوانین محکم و تخلف ناپذیرند. قران می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِين» (ذاريات، ۵۸). اگرچه آسایش در پرتو تلاش به دست میآید، ولی تلاش باید از راههای نتیجهبخش باشد.
قران کریم در سه آیه روزی را قاعدهمند و زمام آن را به دست خدا می‌داند. «إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشاءُ وَ يَقْدِرُ إِنَّهُ كانَ بِعِبادِهِ خَبِيراً بَصِيرا» رزق به معنای عطاء یا موظفی مقرر می‌باشد. این واژه شامل همه نعمت‌های مادی و معنوی هست.[۱]
خدای بزرگ، رحمت واسعه خود در رزق حیوانات را یادآور میشود که تضمین شده است. «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها» (هود، ۶). لقمان حکیم نیز به فرزندش میگوید: فرزندم، روزی تو در زمانی که جنین بودی از رحم مادر، زمانی که شیرخواره بودی از پستان مادر و زمانی که خردسال بودی با زحمت پدر تضمین شد. مبادا زمانی که بزرگ شدی غصه روزی را بخوری. احوال گذشته را به یاد بیار، نترس و به خاطر روزی حق کسی را نخور و به خدا بدبین مباش. تو در سه زمان از کسب دیگران خوردی. در زمان چهارم خودخواهی مکن.[۲]
آنچه دراین‌باره مهم است تلاش پیگیر، امیدوار بودن و کار خلاف نکردن است. علی علیه‌السلام نومیدی و دست‌به‌کار ناشایست زدن را، به خاطر روزی، از عجز و ناتوانی می‌داند و می‌فرماید: چون روزی تضمین شده است.[۳]
امامان معصوم علیهم‌السلام درباره روزی سفارشهایی دارند:
۱. نباید حرص خورد، زیرا حرص روزی انسان را زیاد نمیکند. َإِنَّ الرِّزْقَ لا يَسُوقُهُ حِرْصُ حَرِيصٍ وَ لَا يَرُدُّهُ كَرَاهِيَةُ كَارِهٍ.[۴]
۲. نباید غصه و اندوه خورد و دغدغه فردا را به امروز تحمیل نمود. فَلا تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِكَ عَلَى هَمِّ يَوْمِكَ وَ كَفَاكَ كُلَّ يَوْمٍ مَا هُوَ فِيه.[۵]
3. باید بر اخلاق و شرع مواظب نمود و با زیبایی به دنبال روزی گشت. فَاتَّقُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ وَ لَا يَحْمِلَنَّكُمُ اسْتِبْطَاءُ شَيْءٍ مِنَ الرِّزْقِ أَنْ تَطْلُبُوهُ بِشَيْءٍ مِنْ مَعْصِيَةِ اللَّه.[۶]
۴. باید توکّل داشت و دید که یک گنجشک هرروز گرسنه بیرون میآید و سیر برمیگردد. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَوْ أَنَّكُمْ تَتَوَكَّلُونَ عَلَى اللَّهِ حَقَّ تَوَكُّلِهِ لَرَزَقَكُمْ كَمَا يَرْزُقُ الطَّيْرَ تَغْدُو خِمَاصاً وَ تَرُوحُ بِطَانا.[۷]
۵. دعا برای آسانی رزق اثر زیادی دارد. امام سجاد دعا میکرد: خدایا، مرا یاری نما تا به‌سختی کسب نیافتم و کسب روزی مرا از عبادت غافل نکند. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِنِي مَئُونَةَ الاكْتِسَابِ، وَ ارْزُقْنِي مِنْ غَيْرِ احْتِسَابٍ، فَلا أَشْتَغِلَ عَنْ عِبَادَتِكَ بِالطَّلَبِ، وَ لا أَحْتَمِلَ إِصْرَ تَبِعَاتِ الْمَكْسَبِ.[۸]
۶. همواره باید مواظب بود تا کندی روزی ما را به خدا بدبین نکند. يَقُولُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِيَحْذَرْ عَبْدِيَ الَّذِي يَسْتَبْطِئُ رِزْقِي أَنْ أَغْضَبَ فَأَفْتَحَ عَلَيْهِ بَاباً مِنَ الدُّنْيَا.[۹]
۷. روزیِ انسان بر اساس حکمت خدا و مشیت او کم‌وزیاد میشود. این حکمت یا به‌کل نظام اصلح، یا به زمانه و اجتماعی خاص و یا به زندگی خود شخص مربوط است. باید درهرحال راضی بود و دانست که روزیها درهرحال هدفمند و هوشمندند. تقدیر خدا در راستای مصالح عبد است و نباید نگران بود. وَ مَنْ رَضِيَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ قَرَّتْ عَيْنُهُ.[۱۰]
رزق مادی
احادیث اهل‌بیت علیهم‌السلام مواردی را به‌عنوان اسباب روزی شمردهاند:
۱. ازدواج از مهم‌ترین اسباب جلب روزی است. پیامبر اکرم فرمود: خدا بر عهده خود گرفته انسان عفیف را روزی دهد و ازاین‌رو زن را وسیله مهم روزی قرار داده است. ایمان از قلب زناکار بیرون میرود، پس نترسید و با ازدواج روزیتان را جلب کنید. حقّ على اللَّه عون من نكح التماس العفاف عمّا حرّم اللَّه. الْتَمِسُوا الرِّزْقَ بِالنِّكَاحِ. تَزَوَّجُوا النِّسَاءَ فَإِنَّهُنَّ يَأْتِينَ بِالْمَالِ. يَا شَابُّ تَزَوَّجْ وَ إِيَّاكَ وَ الزِّنَاءَ فَإِنَّهُ يَنْزِعُ الإِيمَانَ مِنْ قَلْبِك.[۱۱]
شخصی به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد: آیا این سخن راست است که کسی نزد پیامبر از فقر شکایت نمود و حضرت به او فرمود: ازدواج کن. حضرت فرمود: آری، درست است؛ زیرا روزی با زنان و عیال میآید. هُوَ حَقٌّ، ثُمَّ قَالَ الرِّزْقُ مَعَ النِّسَاءِ وَ الْعِيَالِ.[۱۲]
۲. نیت پاک و اخلاق به‌ویژه در خانواده، انسان را به گنجهای روزی میرساند. فِي سَعَةِ الأَخْلَاقِ كُنُوزُ الأَرْزَاق. مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَكَا عَمَلُهُ وَ مَنْ حَسُنَتْ نِيَّتُهُ زِيدَ فِي عُمُرِهِ وَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ أَهْلَ بَيْتِهِ زِيدَ فِي رِزْقِهِ.[۱۳]
3. پیامبر اکرم فرمود: اطعام به دوستان، خویشاوندان و تنگدستان نیز روزی را زیاد می‌کند. الرِّزْقُ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ يُطْعِمُ الطَّعَامَ مِنَ السِّكِّينِ فِي السَّنَامِ.[۱۴]
۴. پرداخت زکات. الزَّكَاةُ تَزِيدُ فِي الرِّزْق.[۱۵]
۵. نباید حق‌الناس بر گردن داشت. وَ مَنْ حَبَسَ عَنْ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ شَيْئاً مِنْ حَقِّهِ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ بَرَكَةَ الرِّزْقِ إِلَّا أَنْ يَتُوب.[۱۶]
6. قران از تقوی و استغفار به تکرار یاد کرده و آن را از اسباب روزی میشمارد. استغفار در نزول باران، زیادی مال و فرزند و گسترش باغات اثر دارد. اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهارا. وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب. إِنَّ الْعَبْدَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُزْوَى عَنْهُ الرِّزْقُ.[۱۷]
۷. علی علیه‌السلام دراین‌باره سخنی طولانی دارند: تار عنکبوت در خانه، ادرار کردن در حمام، غذا خوردن با حال جنابت، قسم دروغ، زنا، اظهار حرص، خواب بین الطلوعین، رها کردن مدیریت زندگی، قطع رحم، دروغ، غنا و ردّ سائل سبب فقرند.
و فرمود: تعقیب بعد از نماز صبح و مغرب، صله ارحام، جاروی آستانه، همدردی با برادر دینی، اول صبح به کار رفتن، امانتداری، قدردان بودن، شستن دست‌ها پیش از غذا و خوردن ریزه سفره.[۱۸]
[۱] اسراء، ۳۰ و نیز قصص، ۸۲ و سباء، ۳۶. فالرِّزْق: عَطاء اللَّه جلَّ ثناؤُه. معجم المقاييس، ج۲، ص ۳۸۹ و الفروق، ص ۱۶۰
[۲] حَتَّى إِذَا كَبِرَ وَ عَقَلَ وَ اكْتَسَبَ لِنَفْسِهِ ضَاقَ بِهِ أَمْرُهُ وَ ظَنَّ الظُّنُونَ بِرَبِّهِ وَ جَحَدَ الْحُقُوقَ فِي مَالِهِ وَ قَتَّرَ عَلَى نَفْسِهِ وَ عِيَالِهِ مَخَافَةَ إِقْتَارِ رِزْقِهِ وَ سُوءِ يَقِينٍ بِالْخَلَفِ مِنَ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِي الْعَاجِلِ وَ الْآجِلِ فَبِئْسَ الْعَبْدُ هَذَا يَا بُنَيَ. خصال ج ۱ ص ۶۰.
[۳] الْعَجْزُ اشْتِغَالُكَ بِالْمَضْمُونِ لَكَ عَنِ الْمَفْرُوضِ عَلَيْكَ وَ تَرْكُ الْقَنَاعَةِ بِمَا أُوتِيت. تصنيف غرر الحكم، ص ۳۹۳
[۴] كافی، ج۲، ص ۵۷
[۵] الفقيه، ج۴، ص ۳۸۶
[۶] كافي، ج۵، ص ۸۰
[۷] مجموعة ورام، ج۱، ص ۲۲۲
[۸] صحیفه سجادیه، ص ۱۰۰
[۹] بحار الأنوار، ج۷۸، ص ۱۹۵
[۱۰] التمحیص، ص ۵۴
[۱۱] نهج الفصاحه، ص ۴۴۸ و مکارم الاخلاق، ص ۱۹۶
[۱۲] كافي، ج۵، ص ۳۳۰
[۱۳] كافي، ج۸، ص ۲۳ و بحار الأنوار، ج۶۶، ص ۴۰۸
[۱۴] كافي، ج۴، ص ۵۱
[۱۵] أمالي طوسي، ص ۲۹۶
[۱۶] الفقيه، ج۴، ص ۱۵
[۱۷] كافي، ج۲، ص ۲۷۰
[۱۸] تَرْكُ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ فِي الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْبَوْلُ فِي الْحَمَّامِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْأَكْلُ عَلَى الْجَنَابَةِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ التَّخَلُّلُ بِالطَّرْفَاءِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ التَّمَشُّطُ مِنْ قِيَامٍ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْكُ الْقُمَامَةِ فِي الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ الْيَمِينُ الْفَاجِرَةُ تُورِثُ الْفَقْرَ وَ الزِّنَا يُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِظْهَارُ الْحِرْصِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْكُ التَّقْدِيرِ فِي الْمَعِيشَةِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ قَطِيعَةُ الرَّحِمِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ اعْتِيَادُ الْكَذِبِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ كَثْرَةُ الِاسْتِمَاعِ إِلَى الْغِنَاءِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ رَدُّ السَّائِلِ الذَّكَرِ بِاللَّيْلِ يُورِثُ الْفَقْرَ ثُمَّ قَالَ ع أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بَعْدَ ذَلِكَ بِمَا يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ قَالُوا بَلَى يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَقَالَ الْجَمْعُ بَيْنَ الصَّلَاتَيْنِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ التَّعْقِيبُ بَعْدَ الْغَدَاةِ وَ بَعْدَ الْعَصْرِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ تَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ كَسْحُ الْفِنَاءِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ مُوَاسَاةُ الْأَخِ فِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ الْبُكُورُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ الِاسْتِغْفَارُ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ اسْتِعْمَالُ الْأَمَانَةِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ قَوْلُ الْحَقِّ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ إِجَابَةُ الْمُؤَذِّنِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ تَرْكُ الْكَلَامِ فِي الْخَلَاءِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ تَرْكُ الْحِرْصِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ شُكْرُ الْمُنْعِمِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ اجْتِنَابُ الْيَمِينِ الْكَاذِبَةِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ الْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ أَكْلُ مَا يَسْقُطُ مِنَ الْخِوَانِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ وَ مَنْ سَبَّحَ اللَّهَ كُلَّ يَوْمٍ ثَلَاثِينَ مَرَّةً دَفَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ سَبْعِينَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ أَيْسَرُهَا الْفَقْرُ. خصال، ج۲، ص: ۵۰۵
