روش‌های موثر نهی از منکر در رمضان ـ حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی حسینی زهان
بسم الله الرحمن الرحیم
در ماه مبارک رمضان کار مبلغان گرامی و ائمه محترم جماعات دوچندان و سخت تر می شود. به دلیل اینکه هم خود شما احساس مسوولیت بالاتری دارید و هم جامعه از شما توقعات و انتظارات ویژه دارد. ما در بحث امروز به صورت مختصر و فشرده در باب موضوع بسیار مهم روش امر به معروف و نهی از منکر در ماه مبارک رمضان گفتگو خواهیم کرد.
باور ما این است که شما اهل مطالعه و تحقیق ویژه در این موضوعات هستید بر همین اساس هم من پنجره ای را به ذهن شما باز می کنم و شما به دنبال این گفتگو باید به مطالعات دقیق تر بپردازید تا ان شالله این بحث کاربردی گردد و قابلیت اجرا پیدا کند.
اولا توجه شما را به ایات و روایاتی که در باب امر به معروف و نهی از منکر در اختیار ما قرار گرفته است. آیات قرآن کریم و احادیث ما را به هشت محور دلالت می کند
۱-اهمیت امر به معروف و نهی از منکر۲-وجوب امر به معروف و نهی از منکر ۳-شرایط و خصوصیات آمرین و ناهین ۴-مراتب امر به معروف و نهی از منکر ۵-رابطه بین امر به معروف و نهی از منکر و موضوع اقامه حدود ۶-پیامد ترک امر به معروف و نهی از منکر برای فرد و خانواده و جامعه ۷-رابطه بین امر به معروف و نهی از منکر و موضوع جهاد در راه خدا ۸-امر به معروف و نهی از منکر نسبت به حکام و مسوولین
این هشت محور اساسی است که وقتی آیات و روایات امر به معروف را مطالعه می کنید می بینید این هشت باب مورد توجه قرار گرفته است. به ویژه از زبان مولی علی (ع) روی موضوع امر به معروف و نهی از منکر توجه خاص و تاکیدات خاص به ما رسیده است. از باب اینکه جلسه مزین شود به کلام ایشان مواردی را بیان می کنم تا شما قضاوت کنید که چقدر این موضوع اهمیت دارد. در بیان مولی علی (ع) است که فرمود: «فرض الله و الامر بالمعروف مصلحه للعوام و نهی عن المنکر ردا لسفها» خداوند امر به معروف و نهی از منکر را بر مومنین واجب کرده است و این یک مصلحتی است برای عموم مردم و این یک روشی است برای بازداشتن سفها. تعبیر به سفها یعنی انسان های نابخرد، آدم های شهوت گرا، آدم های لذت گرا و …
در بیان دیگر فرمودند« کن للمعروف آمرا و للمنکر ناهیا» نسبت به معروف آمر باش و نسبت به منکر بازدارنده و ناهی باش
در بیان دیگر فرمودند « وامروا بالمعروف و نهوا عن المنکر» امر به معروف کنید و نهی از منکر کنید.
در جای دیگر فرمودند« لا یحل لعین المومنه تری الله یعصی و تحرف حتی تغیره» جایز نیست چشمی ببیند که خداوند معصیت می شود و امر خدا نادیده گرفته می شود و آنگاه این انسان عبور کند قبل از آنکه برای تغییر آن گناه اقدامی کند.
این کلمات ما را به وجوب امر به معروف و نهی از منکر هدایت می کند. در کلمات حضرت علی (ع) می بینیم امر به معروف و نهی از منکر به عنوان شاخص معرفی شده است . این کلام را توجه کنید که حضرت فرمودند« اعرفوا و اوالی الامر بالامر بالمعروف و العدل و الاحسان» شاخص اولی الامر این است که امر به معروف می کند یعنی برای شناخت امر به معروف و نهی از منکر باید از شاخص اولی الامر ورود پیدا کنیم.
در بیان دیگر حضرت فرمودند العقل منزه عن المنکر آمر بالمعروف» عاقل کسی است که از منکر منزه است و امر به معروف و نهی از منکر می کند. یعنی شاخص عقل این است که عاقل امر به معروف و نهی از منکر می کند.
در بیان دیگر در روایات در باره نسبت امر به معروف و نهی از منکر با سایر اعمال احادیثی وجود دارد که انسان را متوقف می کند و انسان را به تامل باز می دارد حضرت فرمود «و ما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله …. الا کنفثه فی بحر لجی» تمام اعمال صالح حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر مشابه یک دم و نفس در کنار یک اقیانوس بی کرانه
عظمت این امر بسیار بالا است شما فضلاء گرام با دقتی که دارید در باب این مساله دقت نظر و مطالعه دارید.
اما بحث اصلی من این است که ما چکار کنیم تا در حوزه امر به معروف و نهی از منکر موفق عمل کنیم من شما را به یک روشی دعوت می کنم که برگرفته از فضای جدید حاکم بر جامعه است. جامعه در بخش هایی آسیب دیده است رفتار های بعضی از مدیران فرایند های غلط در برخی از نهاد ها و سازمان ها افراد خاص که متاسفانه صراختا در برابر دوربین به مردم آمار غلط دادند و به تعبیری آنچه را که نباید گفتند یعنی قولشان با عملشان یکی نبود و این رفتار ها به باور های جامعه و افرادی که در معرض خطر بودند آسیب زد. الان چگونه عمل کنیم که امر به معروف و نهی از منکر موثر تر باشد. من گام های اجرایی آن را عرض می کنم شما در این گام ها تامل کنید ببینید چگونه می شود این گام های اجرایی را در محله خودتان اجرا کنید.
گام اول: همیشه برای امر به معروف و نهی از منکر کار تیمی را انتخاب کنید. کار تیمی یعنی خرد جمعی، هم افزایی، استفاده کردن از توان انسانها در کنار یکدیگر، بهرمندی از لطف الهی چون یدالله مع الحماعه لذا در قرآن و روایات ما را دعوت کردند به کار گروهی و تیم. امروز هم در دنیای مدیریت و مدیریت فرهنگی تاکید ویژه ای روی کار تیمی وجود دارد. اثار فاخر در دنیای هنر محصول کار تیمی است. مثل فیلم سینمایی فاخر مثل موقعیت مهدی که امروز اکران می شود محصول یک کار تیمی است. یعنی افراد مختلف با خلاقیت های متفاوت با افکار و اندیشه های متفاوت با استعداد ها و قابلیت های متفاوت و متنوع در کنار هم قرار می گیرند و یک فیلم فاخر مثل موقعیت مهدی را می سازند که توجه رهبری را به خوش جلب می کند. کار تیمی گام اول در انجام امر به معروف و نهی از منکر در هر زمان و هر مکانی است. پس مبلغین و ائمه محترم جماعات در اولین گام باید نیرو های امر به معروف و نهی از منکر در محیط شناسایی نموده و یک گروه تشکیل دهند. چون جامعه آسیب دیده است و نسبت به بعضی از اصطلاحات و کلمات حساسیت پیدا کرده است پیشنهاد ما این است که از عناوین جدید استفاده کنید مثلا بجای اینکه از عنوانی که از دهه ۶۰ تا الان در جامعه گفته شده است و بعضی از افراد جامعه نسبت به این عناوین الان حساسیت منفی پیدا کرده اند، از عناوین به روز و هنری جذاب ، عناوینی که مخاطب نتواند در گام اول تشخیص دهد و نتواند حذف کند. مثالی از دنیای دارو برای شما نقل کنم؛ می دانید همه دارو ها شیرین و خوش طعم نیستند بسیاری از داروها ترکیباتب دارند که بسیار تلخ است ولی کدام دارو را که برای کودکان درست شده است می شناسید که تلخ باشد؟ تلخ ترین دارو ها را در کپسول هایی که یا بی طعم هستند یا طعم شیرین و جذابی دارند ارائه می دهند و همان دارویی که اگر با طعم اصلی روی زبان قرار بگیرد کودک بلا فاصله آن را از دهان بیرون می اندازد.
در دنیای امروز در بسته بندی و فراوری محصولات می بینید همان محصولاتی که قدیم به صورت مشتی و فله ای فروخته می شد امروز با فراوری خاصی در یک بسته بندی شکیل و طلایی رنگ با یک نقش زیبا در روی بسته و با قیمت مناسب به مشتری می فروشد و خریدار هم با میل و رغبت از آن استفاده می کند
ما هم در نیای معرفت باید همین کار را انجام دهیم مثلا شما اسم گروه امر به معروف و نهیاز منکر خود را به اسم گروه شکوفه های بهاری نامگذاری کنید. هدف اصلی این گروه امر به معروف و نهی از منکر است اما با عنوان شکوفه های بهاری. فرض کنید شما در باب فضیلت ماه مبارک رمضان بروشوری را طراحی کردید فردی که این بروشور را در دست گرفت می بیند گروه فرهنگی شکوفه های بهاری این بروشور را طراحی کرده است، همان ابتدا این بروشور را کنار نمی گذارد بلکه حساس و کنجکاو می شود.
برای اینکه گروه شما بتواند نقش آفرینی کند از مشاور های تبلیغاتی استفاده کنید بعضی از مناطق و محله های شما اصلا شخصیت هایی هستند، مغازه هایی هستند، فروشگاه ها و دفاتری هستند که کارشان تبلیغات است شما آنها را در گروه خود جذب نمایید یا اگر در گروه شما عضو نیستند به عنوان مشاور گروه از ایشان استفاده کنید چون آنها دید تبلیغاتی دارند و دقیقا می دانند یک بسته محتوایی را چگونه و با چه کیفیتی ارائه کنند که مخاطب نسبت به آن بسته علاقه نشان بدهند.
پس باید کار تیمی انجام شود و گروهی تشکیل شود و افراد این گروه ویژگی هایی داشته باشند، جوان، خلاق، نویسنده، هنرمند، تجربه ارتباطات با مردم داشته باشند. ( شاید باید از این مرحله عبور کرد که چند تا پیرمرد و انسانی که هیچ تجربه ای در امر کار فرهنگی و ارتباط با مردم را ندارد و فقط در جلسات مذهبی شرکت کرده است گروه تشکیل دهند به نام گروه امر به معروف و نهی از منکر، این اثر کمتری دارد. برعکس باید رفت سراغ انسان های خلاق که بتوانند تشخیص دهند که نسل امروز و جامعه امروز به چه نحوی قانع می شود، نگاهش به چه چیزی توجه می کند)
گام دوم: باید فضا سازی محیطی انجام شود. یکی از عناصر بسیار موثر در دریافت پیام، محیط است. محیط سالم و محیطی که گوشه گوشه آن پیام های ارزشی، هنری و جذاب وجود دارد برای دریافت حرف های مرتبط با معروف و منکر آماده است. پیشنهاد بنده این است که هر کدام از مبلغان در محیطی که کار می کنند نقاطی که قابلیت زیبا سازی دارد، نقاطی که قابلیت انتقال پیام دارد را انتخاب کند و بعد با همین گروهی که تاسیس می کنند مراجعه کنند به نهاد هایی که امکانات دارند، در این زمینه وظیفه دارند مانند معاونت های فرهنگی شهرداری ها مثل خیرین دلسوز و… کمک بگیرند و آن مناطق را فرصتی برای انتقال پیام قرار دهند.
پس فضا سازی محیطی یکی از اقداماتی است برای امر به معروف و نهی از منکر
گام سوم: معرفت افزایی و کاشتن بذر محبت نسبت به خوبی ها، اگر فردی معرفت نداشته باشد نباید از او انتظار داشت که یک عمل خوب را به شایستگی انجام دهد و یا یک کار زشت را انجام ندهد. مثل کودکی که نمی داند چیزی را که بر زمین افتاده آلوده است آن را در هان می گذارد ولی بزرگتر ورود می کند بلافاصله دست و دهان کودک را شستشو می دهد. چرا کودک ملاحظه نکرد؟ چون نمی داند، معرفت ندارد.
بخشی از کار را باید روی معرفت افزایی قرار داد. در مسیر معرفت افزایی باید محبت افشاند چون ما نمی توانیم رویکرد صرفا تعبدی را در جامعه اعمال کنیم، ما نمی توانیم بگوییم این امر واجب است و تو باید انجام دهی و این امر حرام است و تونباید انجام دهی این در صورتی مورد پذیرش قرار می گیرد که فرد معرفت معرفت پیدا کرده باید و بداند خدا کیست و چه صفاتی دارد آنگاه ما به او بگوییم این سخن خداست و او هم بپذیرد. بنابراین ما تاکید داریم که مبلغین تمرکز خود را بر معرفت افزایی و نشاندن و فشاندن بذر محبت الهی و اولیای الهی در دل مخاطبین قرار دهد. حتی در قلب کسانی که به حسب ظاهر لجوج و معاند هستند.
البته این کاری است که در طول سال باید این گروه شکوفه های بهاری تلاش کند برای محبت افزایی و الا در یک ماه مبارک رمضان این موضوع ثمر نخواهد داد.
نشاندن بذر محبت شیوه های مختلفی دارد که خلاقیت تیم و گروه را میطلبد. وقتی که اهالی آن منطقه ، مغازه دار ها و … ببینند این گروه در موقعیت های مختلف کار های موثر جذاب در خدمت به انسان های آن منطقه انجام دادند محبت آن گروه به دل می نشیند و آنگاه ماه رمضان می رسد و این گروه در حوزه رمضان دستوراتی می دهد و مردم می پذیرند چون محبت این گروه در دلها نشسته است.
گام چهارم: استدلال اقناع کننده، امروز بچه های دهه ۹۰ دنبال استدلال هستند و نمی توان بدون استدلال امر و نهی کرد. باید آن تیم خلاق که در بین آنها آدم های خلاق و متفکر وجود دارند دلایل و استدلال های اقناع کننده بسازند تا وقتی مخاطب از شما دلیل می خواهد شما بتوانید استدلال قانع کننده بیان کنید.
الان کسی در پارک سگ گردانی می کند، پلیس او را دستگیر می کند و در مرکز نگهداری متخلفین از شما می خواهد ۵ دقیق با او صحبت کنید وقتی شما وارد اتاق شدید اون فرد عصبانی است. شما شروع می کنید به صحبت کردنف باید به او چه بگویید؟ چه استدلالی دارید که او را قانع کنید تا دست از این کار بردارد؟
او می گوید به چه دلیلی شما می گویید من نباید سگم را بیرون بگردانم من که مزاحم دیگران نبودم، مگر شما نمی گویید اسلام به انسان آزادی می دهد این چه اسلامی است که شما من را دستگیر کردید؟
اگر شما بگویید طبق قانون سگ گردانی جرم است و شما مرتکب جرم شدی و باید تنبیه شوید.
اینکه استدلال نشد. این شخص با این سخن اقناع نمی شود.
پس شما باید برای هر موضوعی که می خواهید در محله جا بیاندازید باید استدلال تولیدکنید یا استدلال های تولید شده را بازتولید کنید. چون بعضی از استدلال های گذشتگان قابل رد است، بعضی ها ضعیف است، بعضی ها نیاز به بروز رسانی آماری دارد لذا باید باز تولید شود.
جوانی که در یک گوشه خیابان مشغول سیگار کشیدن است اگر شما او را با زبان تند از این کار نهی کنید شاید سیگار را خاموش کند اما قانع نشده است چون او از روی عادت این کار را انجام می دهد حتی شاید در خلوت خود گاهی اوقات حس بدی دارد که چرا نمی تواند از این ماده اعتیاد آور دست بردارد. اما وقتی شما به او دستور می دهید او از شما نتظار دارد برایش استدلال هم بیاورید. اینجاست که هنر گروه خلاق شماست مه بتواند بسته هایی در غالب بروشور یا سی دی و… را تولید کند که او را با مباحث علمی درباب مضرات استفاده از سیگار آشنا کند و بعد راهکار های دور شدن و رهایی از دام اعتیاد به سیگار را بیان کند.
در سیره اجتماعی اهل بیت یک اصل وجود دارد و آن رفق و مدارا است (می توانید به ماده رفق و مدارا در احادیث مراجعه کنید) بسیار بسیار بر این مطلب تاکید شده است. ما نمی توانیم ۴۰ سال بعد انقلاب کاری کنیم که تمام کشور در مسیر معروفی که اسلام خواسته حرکت کند و از تمام منکر ها دوری کند. خود پیامبر اکرم هم چنین انتظاری از امت نداشته است. او بذر محبت کاشته و معرفت افزایی کرده تا جامعه در مسیر هدایت حرکت کند.
شما هم در مناطق خود باید این گونه عمل کنید و با مردم با لبخند و محبت برخورد کن و لازم نیست فوری نتیجه بگیریم بلکه باید سرمایه گذاری کنیم با رفق و مدارا عمل کنیم تا در دراز مدت نتیجه حاصل شود.
گام پنجم: تبادل گروه. یعنی بچه هایی که در یک محله هستند مسائل محله را بهتر می شناسند، آنه به شما در شناخت مسئله و پیدا کردن راه حل برای استدلال ، برای مقابله، برای معرفت افزایی، برای ایجاد محبت به شما کمک کنند. اما در موقعیت مواجه با افراد متجاهر در صورت امکان تبادل گروه کنید مثلا محله ای که در منطقه مرکزی شهر است تیم خود را بفرستد چند محله پایین تر و آن محله پایین تر تیم خود را بفرستد در محله و منطقه مرکزی شهر. بر اساس متد و روشی که شما تعریف کردید عمل کنند. و بعد هم در این محله و منطقه رویت نشوند. چون بچه های خود آن محله ممکن است ملاحظاتی داشته باشند و یا معذوریت هایی باشد که بچه های خود محله نتوانند در این عرصه ورود پیدا کنند. لذا یکی از پیشنهادی های اجرایی این است که تبادل گروه داشته باشید.
آخرین سخن اینکه : ساده ترین راه برای نهی از منکر زور گفتن است. الحمدالله به برکت خون شهدا حاکمیت در دست شماست بنابراین اگر بخواهید می توانید دستورات شریعت را با فشار قانون به کرسی بنشانید ولی تاکید ما این است که این باید رد آخرین مرحله باشد یعنی حتی آدم متجاهر را هم با محبت و زبان خوش متقاعد کنید. تجربه نشان داده است که معتادان متجاهر که در گوشه گوشه شهر افتاده اند را جمع می کنند، همین معتاد را برخی از افراد دلسوز با زبان محبت ولی با رفق و مدارا کمک می کنند. الان در زندان چناران مبلغین دینی رفتند ۳۰۰۰ معتاد متجاهر را ترک دادند. این نشان می دهد که می توان بر متجاهران منطقه با زبان محبت و رفق و مدارا اثرگذار بود.
البته اگر گروهی هستند که به شرارت می پردازند و با زبان محبت درست نشدند می توانید از نیروی انتظامی کمک بگیرید.
امیدواریم ان شالله در مسجد و منطقه خودتان گروه خوب و نمونه ای را تشکیل دهید و نتایج گروه خود را هم به اشتراک بگذارید.
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته