موانع درونی :
منظور از موانع درونی آن موانعی است که از درون طراوت و شادابی انتخابات را مورد تهدید قرار میدهد. میتوان برخی از این موارد را با توجه به کلام امام و رهبری ارزیابی کرد:
- دلسرد کردن مردم از جمله موانع درونی شرکت مردم در انتخابات، دلسرد کردن مردم است. یکی از نقشه های حساب شده دشمنان خارجی و داخلی، دلسرد کردن و مایوس نمودن مردم و در نتیجه نهادینه کردن بی انگیزگی در آنان است. دلسرد کردن مردم، عموماً از دو راه صورت می پذیرد .
- ایجاد شک و دودلی حضرت آیت الله خامنه ای الله می فرمایند:مبادا در روزنامه یا رسانه ای به هر نحوش یا در تبلیغاتی طوری حرف زده بشود که مردم را نسبت به انتخابات دو دل بکنند… مبادا کسانی در داخل محدوده نظام اسلامی پیدا بشوند که به این خواسته دشمن کمک کنند. به علت اختلافی که با زید و عمر و بکری دارند برای خاطر یک امر جزئی کم اهمیت و احیاناً شخصی یا گروهی بیایند مردم را نسبت به این حقیقت عظیم – که حضور آن ها را در صحنه نشان میدهد _ مردد و دلسرد بکنند .
- تبلیغ ضعف مدیریت یکی دیگر از مواردی که موجب دلسرد کردن مردم در انتخابات می شود، تبلیغ ضعف مدیریت مدیران عالی نظام است. ایشان تأکید میکنند: از عوامل دیگری که از موجبات واگرایی مردم است تبلیغ ضعف مدیریت در کشور و نبود اقتدار است که متاسفانه تبلیغات گوناگونی از جناح های مختلف کشور وجود دارد که انسان از این رنج می برد .
- وجود تبعیض و بی عدالتی : از دیگر موارد موانع درونی میتوان به وجود تبعیض و بی عدالتی توسط برخی مسئولان اشاره نمود. رهبر انقلاب در این مورد تأکید میکنند: مسئله دیگری که از موجبات واگرایی و دلسرد شدن مردم است تبعیضها و فرصتهای اختصاص داده شده به اشخاص است که گاهی مشاهده می شود.
- تبلیغ سوء برخی افراد و گروه های منحرف: انحراف برخی افراد و گروه ها موجب خواهد شد تا موجبات بدگمانی و در نتیجه دلسرد شدن مردم فراهم آید. حضرت امام می فرمایند: آن مقدسی که خیال می کند که کنار نشسته و دخالت در امور اسلامی نمیکند او بر خلاف اسلام دارد رفتار میکند. اگر خدای نخواسته یک همچو آدمی باشد آن آدمی که به واسطه اینکه مثلاً یک چیز اعوجاجی از یک نفر می بیند یا از یک گروهی می بیند کنار برود این برخلاف مصالح اسلام عمل می کند.
موانع بیرونی :
منظور از موانع بیرونی آن موانعی است که از بیرون طراوت و شادابی انتخابات را مورد تهدید قرار می دهد بزرگترین مانع بیرونی همان تبلیغ دشمنان است. بی گمان، دشمنان ملت ایران در صدد یافتن راه های مختلف در جهت تضعیف نظام جمهوری اسلامی اند. یکی از این راه ها تبلیغ منفی در جهت کاستن از حضور گسترده مردم در انتخابات مختلف است. در این مورد به چند شیوه متوسل می شوند:
- با پاشیدن بذر تردید و شک و بدبینی در صدد کم رنگ کردن شور مردمی هستند. رهبر معظم انقلاب این توطئه دشمن را خاطر نشان کرده و هشدار میدهند دشمن می خواهد مردم را نسبت به آینده خودشان بدبین و ناامید کند. دشمن میخواهد بگوید مردم ایران نسبت به مسئولینشان خوشبین نیستند و به آنها اعتماد ندارند. دشمن میخواهد بگوید فاصله میان مردم و مسئولین به وجود آمده و این فاصله هر روز بیشتر میشود این چیزها را دشمن دارد تفهیم میکند و سم پاشی میکند دشمن میخواهد بذر تردید و شک و بی اعتمادی و بدبینی در جامعه بپاشد.
- با پخش شایعاتی از قبیل وجود تقلب در انتخابات در پی نیل به خواسته های شوم خود هستند. به تعبیر مقام معظم رهبری الله دشمن به همان اندازه ای که از اجتماع آرا در روز انتخابات ناراحت است به همان اندازه هم در صدد است که اگر این تجربه به وسیله ملت ایران با موفقیت انجام شد، شیرینی انتخابات را به دهان مردم تلخ کند از مدتی پیش دارند برای این قضیه برنامه ریزی میکنند شایعه تقلب در انتخابات و صوری بودن آن را مطرح کردند، لطیفه و مثل درست کردند و در دهان مردم انداختند.
راهکارها :
در مقابل این موانع راهکارهایی را میتوان پیش بینی نمود. این راهکارها می تواند برون رفتی مناسب از حصار موانع باشد:
- تشویق به شرکت در انتخابات : مبلغان و نخبگان جامعه میتوانند با تشویق مردم به شرکت در انتخابات، موجب پرشوری این انتخابات شوند. حضرت امام در وصیت نامه خویش تاکید می کنند: «وصیت من به ملت شریف آن است که در تمام انتخابات در صحنه باشند و به این طریق مردم را تشویق به شرکت در این امر مهم مینمایند ایشان همچنین با گوشزد کردن این مهم که حفظ اسلام در گرو شرکت مردم در انتخابات است همگان را به شرکت در انتخابات تشویق و خاطر نشان می کنند مردم اگر اسلام را استقلال و آزادی را نبودن تحت اسارت شرق و غرب را می خواهند، همه در انتخابات شرکت کنند و در صحنه حاضر باشند.»
- ایجاد فضای متعادل : ایجاد فضای متعادل و عقلایی در جامعه میتواند بر کثرت حضور مردم در انتخابات بیفزاید. مبلغان به ویژه آنان که مسجد هیئت یا پایگاهی در بین مردم دارند، باید تلاش کنند درمحدوده مخاطبان خود این فضای متعادل را ایجاد سازند. برگزاری جلسات پرسش و پاسخ جلسات گفت و گو محور میتواند زمینه ساز ایجاد چنین فضایی باشد. حضرت آیت الله خامنه ای الله معتقدند مردم به انتخابات علاقه دارند. آنچه مردم را می راند، برخی از صحنه های ناخشنود کننده ای است که در سطوح ماها به چشم آنها می آید. فضا باید متعادل، منطقی و عقلایی باشد گفت و گوی انتقادی اشکالی ندارد، اما گفت و گو با های و هوی فرق دارد. در مردم سالاری اسلامی گفت و گو با عربده کشی و چاقوکشی در بعضی از دموکراسی ها تفاوت دارد.
- رعایت امانات در انتخابات : از جمله راهکارهایی که میتواند موانع شرکت گسترده در انتخابات را از سر راه بردارد رعایت اصل امانت در انتخابات است معظم له تأکید میکنند مردم باید احساس کنند که در کار انتخابات خدا نا کرده دخالت و سوء استفاده ای نیست؛ مردم باید بدانند که اجازه سوء استفاده به کسی داده نمیشود تا از روی میل و رغبت در انتخابات شرکت بکنند. باید انتخابات از روی نهایت امانت انجام بگیرد. مبلغین عزیز باید به مردم اطمینان بدهند که علاوه بر امانت داری مسئولین نظام سیستم انتخابات در ایران به گونه ای است که امکان تقلب گسترده در آن نیست.
- برآوردن توقعات مردم : بی گمان برآورده کردن انتظارات و توقعات مردم موجب خواهد شد تا نوعی علاقه در آنان واقع و به ترغیب شرکت در انتخابات منتج شود. رهبر معظم انقلاب الله در این مورد می فرمایند: «مردم از اعماق وجودشان نظام اسلامی را میخواهند؛ منتها از این نظام اسلامی توقعاتی دارند و این توقعات باید بر آورده شود. این توقعات به حق هم هست توقع عدل و رفاه و پیشرفت در امور زندگی و برطرف شدن مشکلات و کم شدن شکافهای طبقاتی این توقعات توقعات درستی است؛ همین چیزهایی است که اسلام به ما و مردم یاد داده اینها تعلیمات اسلامی است.
- تبیین مبانی دینی و گسترش آن در جامعه : دین یکی از مؤلفه های اصلی و مهم و موتور محرکه جنبشهای اجتماعی و سیاسی در جامعه است. متغیر مستقل دین در گسترش مشارکت سیاسی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد. تأثیر دین در گسترش مشارکت مردمی در طول تاریخ به ویژه در جهان اسلام انکار ناپذیر است. ابن خلدون جامعه شناس بزرگ اسلامی درباره نقش دین در مشارکت می گوید: «دین در بین نیروها وحدت می آفریند رقابت ها را از بین می برد و به افراد روحیه ایثار میدهد. این روحیه به افزایش مشارکت و ایجاد دولتهای وسیع می انجامد. چنانچه باورهای مذهبی به دلیل تجمل پرستی و…. به رکود گراید وحدت اجتماعی منزلزل می گردد. از این رو یکی از اهداف استعمارگران در سکولاریزه کردن جوامع مسلمان بی تفاوت ساختن آنان در قبال سرنوشت اجتماعی خود و زمینه سازی برای تسلط آسان بر این جوامع است؛ چراکه دین اسلام جامع امور دنیوی و سیاسی و معنوی و انگیزه مهمی در تقویت مشارکت مسلمانان است ولی سکولاریسم قائل به این است که دین با سیاست ارتباطی ندارد و در پی بی تحرک کردن توده های جامعه و مسلمانان است و با این عقیده به دنبال این است که مسلمانان تنها به عبادت بپردازند و از مسائل و امور اجتماعی و سیاسی غافل بمانند. بنابراین با تبیین صحیح جایگاه دین و مبانی دینی در جامعه و جلوگیری از افکار انحرافی می توان مشارکت مردم در امور اجتماعی و سیاسی را بالا برد؛ چرا که دین واقعی طالب مشارکت عمومی است و به عبارتی دین واقعی ذاتاً مشارکت جوست.
- اطلاع رسانی و بالا بردن سطح آگاهی مردم : یکی از موانع مشارکت عمومی ناآگاهی است؛ به گونه ای که قشر زیادی از جامعه نسبت به توان خود ناآگاه اند از آنجایی که در رژیم گذشته اکثریت بزرگی از جامعه در خارج از صحنه قرار داشتند و در هیچ تصمیم گیری مشارکت نمی کردند به طور عملی به انزوا کشانده و ایمان به توان خویش را از دست داده بودند عدم ایمان به توان خویش هنوز هم در قشر زیادی از جامعه وجود دارد. از طرفی یکی از پیوستن به جمعیتی است که به گونه ای آرزوها ارزشها نارضایتی ها و برداشتهای او را منعکس میکند در دوره جوانی که فرد میخواهد هویت مستقلی در جامعه به دست آورد. پیوستن به گروه های سیاسی یا اجتماعی را برای این کار بر می گزیند. وابستگی ها و آگاهی های هر فرد به گونه های مختلف بروز میکند که پیوستن به گروه ها و هیئت های دلخواه یکی از این روشهاست در این روند نقش آگاهیهای عمومی در گسترش مشارکت در امور اجتماعی و سیاسی غیر قابل انکار است. درجه آگاهی سیاسی و اجتماعی شهروندان با میزان و کیفیت جریان اطلاعات سهولت دسترسی به آن و اعتماد عمومی به منابع تغذیه اطلاعاتی رابطه ای مستقیم دارد .
- جلوگیری از تسلط گروه های ذی نفوذ : مشارکت عمومی به طور طبیعی قدرت تصمیم گیری را توزیع میکند و آن را از انحصار گروهی خاص بیرون می آورد. در چنین شرایطی آنان که قدرت فائقه در تصمیم گیری دارند. نمی توانند از آن خشنود باشند از این رو با روشهای مختلف به عدم تحقق مشارکت عمومی کمک میکنند شبهات دینی اشکالات سیاسی اقتصادی چیزی جز تخریب و بی اعتبار ساختن این نوع فعالیتها نیست که همه آنها به انگیزه بیرون راندن عموم مردم از صحنه فعالیتهای سیاسی و اقتصادی و… انجام می گیرد. بنابراین با جلوگیری از تسلط این گروه ها بر ارکان سیاسی و اقتصادی جامعه و حفظ عدالت اجتماعی می توان عموم مردم را به مشارکت در امور سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ترغیب کرد.
- عملکرد فقها در از بین بردن ابهامات فقهی : بدون شک یکی از موانع مشارکت عمومی برداشتهای فقهی مختلفی است که فقها و صاحب نظران ارائه می دهند. از آنجایی که فقه مبتنی بر اجتهاد است طبیعی است که با توجه به مدارک احکام و برداشت استنباط کنندگان در هر موضوعی جوابهای گوناگون داشته باشند. به ویژه که در فقه عنوان مخصوصی به نام مشارکت عمومی و به طور مستقل وجود ندارد و آنچه که به نام واجب کفایی در فقه وجود دارد در موضوعات محدود منحصر شده است و پاره ای از مسائل و موضوعات به طور ماهوی از دایره آن خارج است. از این رو در مواردی که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان عرصه مشارکت عمومی در نظر گرفته است، فقه نیازمند فقهای پرجرئت است که بتوانند با دیدی وسیع تر به منابع احکام بپردازند و راه های عملی جدیدی برای پیاده کردن مشارکت عمومی ارائه دهند. این نوع کار نیازمند فقهایی است .
