پاسخ اجمالی:
- یکی از وظایف شورای نگهبان نظارت بر قانون های مصوب مجلس هست و فلسفه نظارت این است که قوانین مجلس خلاف شرع و قانون اساسی نباشد ودرخواست اصلاح یا رد شورای نگهبان بصورت مستدل، استناد دهی شده و مکتوب به مجلس ارجاع داده می شود و سلیقه شخصی مد نظر نیست. بلکه طبق معیار های موجود بررسی می شود. ضمنا قانون گذار مجلس را موثر و مستقل می داند چرا که در صورت اختلاف شورای نگهبان و مجلس مسئله به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داده می شود.
- شورای نگهبان دارای آیین نامه داخلی متعدد و دقیق هست که اعضای آن ملزم به اجرای آن هستند.
- با بررسی سایرکشورها نهادهای نظیر شورای نگهبان به چشم می خورد؛ مانند دادگاه قانون اساسی و شورای قانون
اساسی وجود دارد.
پاسخ تفصیلی:
قانون اساسی،دو نوع نظارت را برای شورای نگهبان برشمرده است.
- یک نوع، نظارت بر قوانین و مصوبات از لحاظ عدم مغایرت آن با قانون اساسی است.
- نوع دیگر، نظارت بر قوانین و مقررات از لحاظ عدم مغایرت آن با احکام شرعی است. از نظارت نوع اول به [نظارت قانونی] و از نظارت نوع دوم به [نظارت شرعی] تعبیرمی‌شود
- نظارت قانونی
اصل برتری قانون اساسی، ایجاب می‌کند که کلیه قوانین و مقررات در چارچوب آن وضع شوند و با هیچ یک از اصول آن تعارضی نداشته باشند. قانونگذار عادی، موظف است در چارچوب قانون اساسی، قانونگذاری کند و به حریم آن تعدی نکند. یکی از وظایف شورای نگهبان، این است که بر مصوبات مقنن نظارت کند و با بررسی دقیق، نسبت به عدم مغایرت آن با اصول قانون اساسی، اطمینان حاصل کند. این مسئله در اصول متعددی از قانون اساسی؛ همچون اصول ،۷۱ ،۷۲ ، ۹۱ ۹۴ و ۹۶ ذکر شده است. به عنوان نمونه، اصل ۷۱ ذکر می شود: [مجلس شورای اسلامی در عموم مسایل،در حدود مقرر در قانون اساسی میتواند قانون وضع کند.] - نظارت شرعی
در جمهوری اسلامی ایران، احکام اسلام حاکم است و قانونگذاری بایستی در چارچوب این احکام صورت گیرد. اصل ۴ قانون اساسی از ضرورت انطباق کلیه قوانین و مقررات با موازین شرعی سخن گفته است و مرجع تشخیص آن را نیز فقهای شورای نگهبان قرار داده است. علاوه بر آن، در اصل ۹۶ آمده است:[تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلام با اکثریت فقهای شورای نگهبان است.] بنابراین به مجلس شورای اسلامی یا هیچ نهاد تصمیم گیرنده دیگری اجازه داده نشده است که بر خالف احکام شرعی، مصوبهای داشته باشند. همچنین فقها و حقوقدان های شورای نگهبان از افراد شایسته،متخصص با تقوا و اسلام شناس هستند و ذی نفع نیستند.
لازم به ذکر است مجلس شورای اسلامی علاوه بر قانونگذاری، اقدامات دیگری نیز انجام می دهد که در بحث نظارت قابل تأمل است؛ مانند رأی اعتماد یا عدم اعتماد به وزرا، انتخاب هیئت رئیسه مجلس و مانند آن. پرسش این است که آیا اصل نظارتی شورای نگهبان شامل این موارد هم می شود؟در این باره می توان «مصوبا» مجلس را از «تصمیمات» آن تفکیک کرد و تصمیمات را از شمول اصل نظارت مستثنا دانست؛ مواردی مثل رأی اعتماد به وزرا یا انتخاب حقوق دانان یا انتخاب هیئت رئیسه، تصمیم گیری است نه تصویب و قانونگذاری. به همین دلیل از اصل نظارت استثنا می شود.
