ای نام تو بهترین سرآغاز بی نام تو، نامه کِی کنم باز؟
متأسفانه باید عرض کنم که امروز آخرین روز ماه مبارک رمضان است و باید از این سفره پرمهر الهی خداحافظی کنیم. از امروز به بعد، دیگر نه ثواب‌‌های‌مان چندبرابر نوشته می‌شود، نه قرآن خواندنمان ثواب یک ختم قرآن دارد و نه خوابمان عبادت محسوب می‌شود. اما خدا را شاکریم که به ما توفیق داد تا بتوانیم این ماه عزیز را درک کنیم و از فیوضات الهی آن بهره ببریم.
وقتی به تاریخ و زندگی افراد نگاه می‌کنیم، اتفاقات عجیبی را می‌بینیم که ما را شگفت‌زده میکند و همه را انگشت به دهان می‌گذارد. یکی از این اتفاقات عجیب تاریخ، داستان مردی است که در زمان پیامبر(صلی الله علیه) برای آموختن قرآن نزد حضرت آمد. به نقل تاریخ:
وقتی این مرد وارد مسجد شد، عرض کرد: ای پیامبر خدا، به من قرآن بیاموز! حضرت هم او را به یکی از یارانش سپرد. آن صحابی دست این مرد تازه‌‌وارد را گرفت و به گوشه‌‌‌ای از مسجد برد و برایش سوره «زلزال» را تلاوت کرد.
تا دو آیه آخر این سوره یعنی «فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُ * وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُ» را شنید، به فکر فرو رفت و از معلم خود یا همان صحابی پیامبر(صلی الله علیه) پرسید: آیا این جمله از جانب خداست؟! معلم گفت: آری. مرد در پاسخ او جمله‌‌‌ای عجیب گفت و خداحافظی کرد و از مسجد خارج شد. مرد گفت: «بس است! من درس خود را از این آیه فرا گرفتم. اکنون که خدا ریز و درشت کارهای ما را می‌‌داند و همه اعمال ما حساب دارد، تکلیفم روشن شد. این جمله برای زندگی من کافی است».
صحابی نزد پیامبر(صلی الله علیه) بازگشت و با تعجب گفت: این شاگرد امروز خیلی کم‌‌حوصله بود و حتی نگذاشت من بیش از یک سوره کوچک برایش بخوانم و سخنی به این مضمون بر زبان آورد: «در خانه اگر کس است، یک حرف بس است!» پیامبر(صلی الله علیه) فرمودند: «او به مقام فقاهت و شناخت عمیقی که باید برسد، رسید».[۱]
بله عزیزان، گاهی یک آیه کاری با دل و جان انسان میکند که هیچ چیز دیگری آن تأثیر را ندارد! آیات محوری بحث امروز ما همان دو آیه‌‌‌ای است که آن مرد اعرابی را چنین فقیه کرد!
خدای متعال در این آیات میفرماید: «فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُ»؛ پس هرکس به قدر ذره‌ای کار نیک کرده باشد، پاداش آن را خواهد دید. «وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُ»؛ و هر کس به قدر ذره‌ای کار زشتی مرتکب شده باشد، آن هم به کیفرش خواهد رسید.
با توجه به مباحثی که در این چند جلسه آخر درباره قیامت و دنیا داشته‌‌‌ایم، میتوانیم این‌گونه بگوییم:
آخرت در پیوستگی کامل با دنیاست. با دنیا می‌توان آخرت را به بهترین شکل ممکن ساخت. دنیا بهترین فرصت برای آخرتی آباد است. البته نباید این نکته مهم را فراموش کنیم که ما برای اعمالی که در دنیا انجام میدهیم، فردای قیامت باید پاسخگو باشیم. این جمله را همیشه به خاطر داشته باشید که «دنیا، فرصت عمل و آخرت جای حساب و کتاب است».
خداوند در این آیات میفرماید: هرکسی به‌اندازۀ ذره‌ای کار خیر یا بد کرده باشد، به پاداش یا سزای آن می‌رسد.
دوستان، دنیای ما دنیایی عمودی است، نه افقی. یعنی چه؟ فرض کنید یک سیبی یا یک اناری را می‌‌خواهید به سمت آسمان پرتاب کنید. یک بار عمودی به سمت بالا پرتاب می‌کنید و یک بار افقی و به سمت روبه‌رو پرتاب می‌کنید. در اولی کاملاً سیب و انار به سمت خود ما بازمی‌گردد و در دومی نه. نکته‌‌‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که در دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم، هر عملی که انجام میدهیم، به شکل عمودی به سمت آسمان پرتاب می‌شود و در نهایت به سمت خودمان برمی‌گردد. این‌گونه است که نتیجه کارهایمان را، چه بد و چه خوب می‌بینیم.
این خطاست که ما عالم را افقی ببینیم و هر کاری دلمان خواست، انجام دهیم. این عالم، عالم عمودی است و هرچه کنیم، به خودِ ما برمی‌گردد، دیر یا زود. اگر کسی به دنبال مستندی قرآنی برای این حرف می‌گردد، می‌تواند به همین آیات آخر سوره زلزال مراجعه کند که خداوند میفرماید: «فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُ * وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُ»؛ پس هرکس به قدر ذره‌ای کار نیک کرده باشد، پاداش آن را خواهد دید، و هرکس به قدر ذره‌ای کار زشتی مرتکب شده، آن هم به کیفرش خواهد رسید.
یا در سوره اسراء آیه ۷ میفرماید: «إِنۡ أَحۡسَنتُمۡ أَحۡسَنتُمۡ لِأَنفُسِكُمۡۖ وَإِنۡ أَسَأۡتُمۡ فَلَهَاۚ»؛ اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی می‌کنید، و اگر بدی کنید، باز هم به خود می‌کنید.
خوبی کنید، به خودتان برمی‌گردد؛ بدی هم کنید، به خودتان بر می‌گردد. این آیه میفرماید: می‌خواهی خوبی ببینی؟ پس، خوبی کن! می‌خواهی بدی نبینی؟ پس بدی نکن! و میفرماید: اگر خوبی نمی‌بینی، چون خوبی نکرده‌‌ای، و اگر بدی می‌بینی، چون بدی کرده‌‌ای! نگو خوبی کردم و خوبی ندیدم! بله، ممکن است نسبت به کسی خوبی کنی، اما از او خوبی نبینی؛ ولی دیر یا زود، یک روزی، یک جایی و توسط کس دیگری نتیجهاش را خواهی دید. در مورد بدی کردن هم همین‌طور است.
مولانا در یک بیت همین حرف ما را زده است، آنجا که میگوید:
این جهان کوه است و فعل ما ندا سوی ما آید نداها را صدا
یا عارف شاعر، حافظ(ره) با اشاره به همین آیه میگوید:
ستم از غمزه میاموز که در مذهب عشق هر عمل اجری و هر کرده جزایی دارد
یعنی چه؟ یعنی همان ضرب‌‌المثل معروف خودمان که میگوید:
هر چه کنی به خود کنی؛ گر همه نیک و بد کنی.
دوستان، می‌دانید نظریه‌‌‌ای هم در غرب مطرح است که به همین نکته اشاره میکند؟! البته تأکید می‌کنم که این فقط یک نظریه است و اصلاً حرفی در مورد رد یا اثباتش نمی‌زنیم؛ اما بخشی از آن مخالفتی با مبانی مورد بحث ما ندارد.
نام این نظریه علمی، «کارْما»[۲] است که گرچه واژه‌ای غیرفارسی است، ولی در حقیقت همان معنای «کارِ ما» را می‌دهد! یعنی کاری که از خود ما سرزده و به خود ما بازمی‌گردد. خلاصه اینکه این دنیا، فرصتی است برای ساختن زندگی زیبا؛ چه در دنیا و چه در قیامت.
داستانی را تعریف می‌کنند که خیلی به درد زندگی دنیایی ما می‌خورد و خودش یک کلاس انگیزشی است. می‌گویند:
زمانی عالمی سرگرم تماشای مزارع و باغ و بستان‌‌‌ها بود و می‌گفت: خدایا! خداوندا! چقدر زیبایی آفریدی! چه مزارع سرسبز و زیبایی! دائم می‌نگریست و کِیف می‌کرد، تا اینکه چشمش به مزرعه‌‌‌ای افتاد. مزرعه‌‌‌ای سرسبز، پر از گل و پروانه و بلبل و فواره‌‌‌های بلند و زیبا! گفت: خدای من! عجب عظمتی آفریدی! بنازم قدرتت را! من باید آن مزرعهدار را ببینم و بفهمم که چه انسان متدین و باشکوهی بوده که خداوند او را لایق دانسته و این مزرعه را به او داده است.
سراغ مزرعهدار رفت و مزرعهدار تا نگاهش به عالم افتاد، سلام کرد و گفت: چه سعادتی دارم که شما آمدید به مزرعه من! خواهش می‌کنم تشریف بیاورید تا از شما پذیرایی کنم. عالم گفت: نه برادر؛ داشتم نگاه می‌کردم، دیدم در بین این مزارع که خداوند به همه داده، مزرعه تو با همه فرق میکند؛ خیلی سرسبز و پربرکت است. می‌خواستم تو را ببینم و بفهمم تو چه مقامی پیش خدا داری که خدا این مزرعه را به تو داده است.
مزرعهدار گفت: آقا! درست می‌‌فرمایید. خداوند همیشه به من لطف داشته و دارد و قطعاً این همه زیبایی از برکتی است که خداوند به من بخشیده؛ ولی ای کاش سه سال پیش را نیز می‌‌دیدید! این مزرعه، یک تکه زمین خشک و بی‌‌آب و علف بیش نبود. با توکل به خدا دست‌‌به‌‌کار شدم و چاه آبی زدم. بعد بذر کاشتم و به آنها رسیدم و با تلاش فراوان توانستم این مزرعه را بارور کنم. مزرعه همان مزرعه‌‌‌ای است که خداوند به دیگران هم داده است، اما آنچه مهم است، تلاشی است که خودم هم داشته‌‌ام. من تلاشم را کردم و خداوند نیز به من برکت داد!
توجه کردید دوستان؟! هر چه کنی به خود کنی، یعنی همین. یعنی اگر شما تلاش کردی و عمل خوب انجام دادی، نتیجهاش را خواهی دید و اگر بد عمل کردی هم نتیجهاش را می‌بینی.
آخرت ما نیز شبیه همین مزرعه کشاورزی است. زمینی که خداوند به همه ما انسان‌‌‌ها هدیه داده، همین دنیاست و این دنیا، فرصتی است برای داشتن آخرتی زیبا. ما با تلاش و انجام اعمال نیک میتوانیم آخرتی بسازیم که همه را انگشت به دهان کند. لذا آن چیزی که نباید فراموش کنیم، این است که هیچ عملی از ما ضایع نمی‌شود و همه چیز به خود ما بازمی‌گردد؛ هرچند به اندازه یک ذره باشد.
مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند:
به‌قدر سنگینى یک ذرّه ـ ذرّه که مى‌دانید چیست؟ همین چیزهایى که در فضا و در نور آفتاب معلق‌اند و دیده مى‌شوند، ذره هستند ـ اگر شما کار کنید، ضایع نمى‌شود.[۳]
حضرت آقا ذره را برای ما توضیح دادند. مثالی می‌زنم تا بیشتر برای شما جا بیفتد:
تا حالا به بازارهای قدیمی رفته‌اید؟ مثل بازار اصفهان، شیراز، کاشان، یزد و… . بازارهای قدیمی که مسقّف هستند را دیده‌اید؟ سقف‌‌‌های گنبدی‌‌شکل دارند و وسط گنبدها، حفره‌‌‌ای هست. وقتی نور خورشید داخل بازار می‌افتد، وقتی نگاه کنید، می‌توانید ذرههای گرد و غبار را داخل نور خورشید ببینید. اینها همان ذره‌‌‌ها هستند که حضرت آقا از آن صحبت کردند. دقیقاً معنای ذره همین است. آیه مدّ نظر امروز ما میفرماید: «مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ»؛ حتی یک ذره کوچک! یعنی اگر به اندازه ذرههای گرد و غبار خوبی یا بدی کنیم، نتیجهاش را می‌بینیم.
شاید بپرسید چگونه چنین چیزی ممکن است؟! حضرت آقا جواب این سؤال ما را می‌‌دهند:
دوربینهای مخفىِ الهی ذرّه ذرهّ اعمال ما را نگاه می‌کنند و می‌سنجند، و سخت‌ترش این است که بر دل‌‌های ما هم تسلط دارند. دوربین مخفی فقط توی ساختمان و توی محیط کار و داخل خانه و اینها نیست؛ توی دل ما هم یک دوربین مخفی هست. آنچه بر دل ما می‌گذرد، آنچه بر ذهن ما می‌گذرد، آنچه در خلوات انجام میدهیم، همه بدون هیچ‌گونه کم و زیادی منعکس است و در روز قیامت اینها آشکار می‌شود؛ «فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُ * وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُ».[۴]
این یعنی ذرّه ذرّه اعمال ما توسط دوربینهای خداوند ثبت و ضبط می‌شود و همگی آخرت ما را خواهند ساخت. برای اینکه کمی بیشتر به عمق معنای «ذرّه» پی ببریم، اجازه بدهید جملات آیت‌‌الله شبیری زنجانی(حفظه الله) درباره حضرت امام(ره) را نقل کنم. ایشان مي‌‌فرمودند:
من از نزديكان حاج احمد آقا، فرزند امام شنيدم كه ايشان حضرت امام خميني؟رح؟ را در خواب ديده‌‌اند. از ايشان مي پرسند كه به شما چه گذشت؟ ايشان دست خود را بلند می‌كنند و پايين می‌آورند و می‌گويند: بدان، حركتي مانند اين حركت دستِ من در اينجا حساب دارد![۵]
این یعنی حضرت امام(ره) حتی همان حرکت دستی که برای مردم بلند می‌‌کردند را باید پاسخ بدهند!
عزیزان! نکته مهمی که نباید فراموش کنیم، این است که آخرت من و شما با همین کارهای کوچک در دنیا ساخته می‌شود.
از سلام‌کردن به بزرگ‌ترها گرفته، تا یک ذکرگفتن معمولی.
از غذادادن به یک حیوان گرفته، تا جمع‌کردن سفره در خانه.
از نگاه مهربانانه به چهره پدر و مادر گرفته، تا خواندن یک خط قرآن.
از صدقه‌دادن گرفته، تا خارج‌شدن از یک محیط نامناسب در فضای مجازی.
بحث امروز ما درباره فرصت بودن دنیا برای قیامت بود و گفتیم که ما با ذرّه ذرّه اعمالی که در دنیا انجام میدهیم، میتوانیم آخرتمان را بسازیم و باید حواسمان به این مطلب باشد که اولاً هرچه کنیم، به خود کنیم؛ ثانیاً برای تک‌‌‌تک اعمال خود باید پاسخگو باشیم؛ چراکه قرآن کریم میفرماید: «فَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَيۡرٗا يَرَهُ * وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُ».
بارالها! به حق اهل‌بیت(علیهم السلام) و قرآن، تمام اعمال ما را در راستای رضایت خودت قرار بده؛ الهی آمین!
پروردگارا! به رهبر عزیزتر از جان ما، امام خامنه‌ای(حفظه الله) سلامتی و طول عمر باعزت عنایت بفرما؛ الهی آمین!
شادی دل خوبان عالم، مخصوصاً وجود نازنین شیرخوارۀ سیدالشهداء، حضرت علی‌‌‌اصغر(علیه السلام) بلند صلوات بفرستید.
«ٱللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم»
[۱]. حقی بروسوی، تفسير روح البيان، ج۱۰، ص۴۹۵؛ ابن‌جمعه حویزی، نورالثقلين، ج۵، ص۶۵۰.
[۲]. Karma یا «کَرمَه» به معنای عملکرد فرد در زندگی است؛ یعنی تمام کارهایی که فرد تاکنون در زندگی‌‌اش انجام داده، و در اصطلاح عبارت است از نتیجه اعمال انسان که اگر خوب باشد، موجب سعادت و اگر بد باشد، موجب گرفتاری او می‌شود.
[۳]. بیانات در دیدار وزیر و مدیران وزارت اطلاعات، ۱۳/۷/۱۳۸۳، دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=9850
[۴]. بیانات در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولیّ امر، ۲۳/۴/۱۳۸۹، دسترسی در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=9769
[۵]. محسن خرازی، روزنه‌‌هايي از عالم غيب، ص۴۰۱.
