نقد و بررسی کتاب حماسه حسینی
واقعه‌ی عاشورا با ریشه، تفکر و فرهنگ ما گره خورده است و اهمیت فراوانی برای شیعیان دارد. تحلیل و برداشت از این حادثه کار آسانی نیست؛ چرا که در عین سادگی و صراحت، پیچیدگی‌های فراوانی دارد که ممکن است قضاوت انسان‌ها را به افراط و تفریط ختم کند. برای رسیدن به درک درست از این حادثه‌ی تاریخی و تاثیرگذار نیاز است تا بررسی‌های دقیق و جامعی در اختیار مردم قرار گیرد. مجموعه کتاب حماسه حسینی از مرتضی مطهری یکی از گرانبهاترین آثاری است که می‌تواند مخاطب را به درک و شناخت درستی از عاشورای حسینی برساند.
درباره مرتضی مطهری؛ نویسنده و مبارز سیاسی
مرتضی مطهری در بهمن ماه ۱۲۹۸ در خانواده‌ای مذهبی و با اصل و نسب به دنیا آمد. خانواده‌ی مطهری اصالت سیستانی داشتند ولی برای نزدیکی به حرم امام رضا و حوزه‌ی علمیه، از زابل به یکی از شهرستان‌های مشهد مهاجرت کردند. مطهری دوران کودکی خود را در حوزه‌ی علمیه مشهد گذراند، در ۱۸ سالگی به حوزه‌ی علمیه‌ی قم رفت و حدود ۱۵ سال در زمینه‌ی علوم دینی تحصیل کرد.
مطهری از شاگردان «محمد صدوقی»، از روحانیان شیعه بود و زیر نظر «سید شهاب الدین مرعشی» از مراجع تقلید شیعه، علوم دینی را آموخت. مرتضی مطهری علاوه بر تحصیل، فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیز انجام می‌داد و با چهره‌های سرشناس آن زمان از جمله «سید حسین طباطبایی بروجردی»، «روح الله خمینی» و «سید محمدحسین طباطبایی» در ارتباط بود.
مطهری در سال ۱۳۳۱ ازدواج کرد و محل زندگی‌اش را از قم به تهران تغییر داد. او در تهران برای تدریس به مدرسه‌ی علمیه‌ی «مروی» رفت. «مروی» از مدارس برجسته‌ی حوزه علمیه‌ی تهران است و در منطقه‌ی قدیمی ناصرخسرو واقع شده است. او پس از آموزش در مدارس، تدریس در دانشگاه تهران را آغاز کرد و برای انجمن‌های اسلامی مهندسین، پزشکان و دانشجویان سخنرانی کرد.
مطهری با همراهی فعالان سیاسی آن زمان، قیام پانزده خرداد را در اعتراض به بازداشت «روح الله خمینی» سازماندهی کردند. او بعد از سخنرانی تند و بی‌پرده‌اش علیه «محمدرضا شاه پهلوی» دستگیر شد و پس از ۴۳ روز همراه سایر روحانیون آزاد شد. از جمله فعالیت‌های بعدی او، اقدام به ساخت حسینیه ارشاد بود که پس از مدتی از این کار دست کشید.
مطهری هیچ‌گاه از مبارزه علیه ظلم و ستم دست برنداشت و کتاب‌های بسیاری در این زمینه تالیف کرد. در زمان تدریسش در دانشگاه تعداد زیادی رساله با نظارت او تدوین شد. «شهید بهشتی» و «شهید باهنر» از افرادی بوند که رساله‌ی دکترای خود را زیر نظر او تنظیم کردند. مرتضی مطهری در یکی از سخنرانی‌هایش علیه رژیم اشغال‌گر اسرائیل، خواستار کمک به مردمان مظلوم فلسطین شد. بعد از این سخنرانی در حسینیه ارشاد، برای دومین بار دستگیر شد. او پس از آزادی به دلیل مبارزات، سخنرانیها و فعالیت‌هایش علیه حکومت پهلوی از برگزاری هرگونه تجمع و سخنرانی منع شد.
در سال ۱۳۵۵ به شهر نجف رفت تا در مورد مسائل مهم اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه با «آیت الله خمینی» تجدید دیدار کند. پس از بازگشتش از نجف «جامعه روحانیت مبارز تهران» را تاسیس کرد. مطهری به دلیل روحیه‌ی مبارز و جنگنده‌اش همواره مورد آزار و اذیت گروه‌های مختلف قرار می‌گرفت. مطهری هنگام بازگشت از خانه‌ی «یدالله سحابی» که یکی از بنیان‌گذاران نهضت آزادی ایران بود، به ضرب گلوله کشته شد. روز شهادت او به پاس قدردانی از فعالیت‌های ارزشمندش، روز معلم نام گرفت.
«امام خمینی» بعد از مرگ او بیان کرد: «من اگر چه فرزند عزیزی که پاره‌ی تنم بود از دست دادم، لکن مفتخرم که چنین فرزندان فداکاری در اسلام وجود داشته و دارد. مطهری که در طهارت روح و قوت ایمان و قدرت بیان کم‌نظیر بود رفت و به ملا اعلی پیوست لکن بدخواهان بدانند که با رفتن او، شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی‌اش نمی‌رود.»
آثار شهید مطهری
مجموعه آثار منتشر شده از مطهری به دو دسته‌ی تالیفی و سخنرانیها تقسیم می‌شود که بخش گسترده‌ای از آن‌ها در مورد مسائل فقهی و آموزه‌های اسلامی است. مجموعه‌ی هشت جلدی «آشنایی با قرآن»، «مسئله حجاب»، «معاد»، «عدل الهی»، «تعلیم و تربیت در اسلام» و «نبرد حق و باطل» از جمله‌ی این آثار است.
دسته‌ی دیگری از کتاب‌های شهید مطهری درباره‌ی سیره‌ی پیامبر و اهل بیت است. کتاب‌های «جاذبه و دافعه علی علیه‌السلام»، حماسه حسینی، «پیامبر امی»، «ختم نبوت» و «سیری در نهج‌البلاغه» در این دسته قرار می‌گیرند.
بخش دیگر آثار این معلم شهید درباره‌ی مسائل بنیادی و فلسفی اسلام است. «مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلام»، «مقالات فلسفی»، «اسلام و مقتضیات زمان» و « اصول فلسفه و روش رئالیسم» نمونه‌هایی از این آثار هستند.
معرفی حماسه حسینی، تلاشی ماندگار برای حذف تحریف‌ها
کتاب حماسه حسینی مجموعه‌ای گردآوری شده از سخنرانیهای مرتضی مطهری است که در آن‌ها سعی کرده با بررسی اطلاعات و تحلیل تاریخ از تحریفات حماسه‌ی بزرگ عاشورا در كربلاجلوگیری کند. او معتقد بود در مورد واقعه‌ی عاشورا تحریف‌های معنوی و لفظی رخ داده است. این حادثه در قرن چهاردهم برای امام حسین و خانواده و یارانش رخ داد. در این واقعه گروهی با شجاعت فراوان جان و مال خود را به خطر انداختند تا بتوانند از افکار و دین‌شان دفاع کنند. این قیام تا به الان زنده است و درس بزرگی برای مسلمانان بوده است. حادثه‌ی کربلا در جوامع مسلمان شیعه از اهمیت بسیاربالایی برخوردار است و مسلمانان هر ساله برای یادبود این قیام در ماه محرم و صفر مراسم عزاداری برگزار می‌کنند. استاد مطهری به دلیل اهمیت بالای این قیام وظیفه‌ی خود دانست که این تحریفات را رفع کند و معتقد بود تنها کلمه‌ای که می‌تواند در خور آن باشد، «حماسه» است.
مطهری در متن کتاب درباره‌ی علت این نام‌گذاری نوشته است: «کلمه‌ی حماسه به معنای شدت و صلابت است و نیز به معنای شجاعت و حمیت. چنان‌که در ادبیات فارسی و عربی شعر و نثر حماسی داریم، حادثه و شخصیت حماسی نیز هست. شخصیت حسین‌بن‌علی علیه‌السلام صبغه‌ی حماسی دارد و باید با وجود و سرگذشت او یک احساس حماسی داشته باشیم، نه یک احساس تراژدی و مصیبت، رثا و نفله شدن. شخصیت‌های حماسی جنبه‌ی نژادی و قومی دارند؛ یعنی مخصوص یک قوم و نژاد معین و یک آب و خاکند، اما در مورد امام حسین علیه‌السلام چنین نیست. او یک شخصیت حماسی است، اما حماسه‌ی انسانیت و بشریت، نه حماسه‌ی قومیت. سخن، عمل و روح امام حسین علیه‌السلام هیجان و حماسه‌ی مافوق حماسه‌هاست و علت شناخته نشدن ایشان نیز همین است. شخصیت امام از نظر شدت حماسی بودن و علو و ارتفاع جنبه‌ی انسانی بی‌نظیر است و ما این حماسه را نشناخته ایم..» از این رو «کلید شخصیت امام حسین علیه‌السلام حماسه است و عظمت و شور و صلابت و شدت و ایستادگی و حق‌پرستی. کلمات و اشعاری هم که از آن حضرت نقل شده، حاکی از همین روحیه حماسه و صلابت، خداپرستی و حماسه‌ی الهی و انسانی است.»
کتاب حماسه حسینی به کوشش «محمدحسین حقجو» گردآوری شد و «انتشارات صدرا» برای اولین بار آن را در سال ۱۳۷۹ منتشر کرد. این اثر در سه جلد منتشر شده بود و جلد سوم شامل پنج قسمت بود ولی پس از مدتی در دو جلد روانه‌ی بازار نشر ایران شد. جلد ۱ کتاب حماسه حسینی در قالب نسخه‌ی الکترونیک (Pdf) در فیدیبو برای خرید و دانلود موجود است.
نگاهی به محتوای کتاب حماسه حسینی
جلد اول حماسه حسینی مجموعه‌ای از سخنرانیهای استاد مرتضی مطهری درباره‌ی حادثه‌ی کربلا است. عمده‌ی این سخنرانیها در حسینیه ارشاد، مسجد جاوید و منازل شخصی همفکران مطهری برگزار شده‌اند. فصل‌های کتاب «حماسه حسینی»، «تحریفات در واقعه‌ی تاریخى کربلا»، «ماهیت قیام حسینى»، «تحلیل واقعه عاشورا»، «شعارهای عاشورا»، «عنصر امر به معروف و نهى از منکر در نهضت حسینى» و «عنصر تبلیغ در نهضت حسینى» نام دارند. علاوه بر محتوای این هفت فصل، مطهری انتقادهایش به کتاب «شهید جاوید»، نوشته‌ی «نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی» را بیان کرده است. «نجف آبادی» کتابی تحت عنوان «نگاهی به حماسه حسینی استاد مطهری» در پاسخ به نقدهای مطهری منتشر کرده است.
جلد دوم کتاب حماسه حسینی یادداشتها و نوشته‌های شهید مطهری درمورد این حادثه‌ی تاریخی و تاثیرگزار است. حماسه حسینی به عربی نیز ترجمه شده است و نام آن «الملحمةُ الحسینیة» است.
در بخشی از کتاب حماسه حسینی می‌خوانیم
امر به معروف و نهی از منکر یگانه اصلی است که ضامن بقای اسلام است؛ به اصطلاح، علت مبقیه است. اصلا اگر این اصل نباشد، اسلامی نیست. رسیدگی کردن دائم به وضع مسلمین است. آیا یک کارخانه بدون بازرسی و رسیدگی دائمی مهندسین متخصص که ببینند چه وضعی دارد، قابل بقاست؟ اصلا آیا ممکن است یک سازمان همین طور به حال خود باشد، هیچ درباه‌اش فکر نکنیم و در عین حال به کار خود ادامه دهد؟ ابدا. جامعه هم‌چنین است. یک جامعه اسلامی این طور است بلکه صد درجه برتر و بالاتر. شما کدام انسان را پیدا می‌کنید که از پزشک بی‌نیاز باشد؟ یا انسان باید خودش پزشک بدن خود باشد یا باید دیگران پزشک او باشند و او را معالجه کنند: متخصص چشم، متخصص گوش و حلق و بینی، متخصص اعصاب. انسان همیشه انواع پزشک‌ها را در نظر میگیرد برای آن‌که اندامش را تحت نظر بگیرند، ببینند در چه وضعی است. آن‌وقت جامعه نظارت و بررسی نمی‌خواهد؟! جامعه رسیدگی نمی‌خواهد؟! آیا چنین چیزی امکان دارد؟! ابدا.