به نظر می رسد توصیه به فرزندآوری و تبیین برکات آن در زندگی از نگاه اسلام، فرهنگ ایران و یافته های دانش تجربی، به نوعی اشاره به بخش مهمی از جنبه های کیفیت زندگی افراد در خانواده دارد.
وجود فرزندان در خانواده بر ساحت های مختلف زندگی اثر می گذارد، از جمله مشکلات و ناهمواری ها، سلامت جسمی و شادکامی والدین، استحکام بنیان خانواده، ارتقای شخصیت انسانی و درجات معنوی پدر و مادر.
در ادامه به پنج مورد از این ثمرات و تأثیرگذاری ها اشاره می شود:
فرزندان؛ عامل اقتدار و نیرومندی والدین
روایات اسلامی و سبک زندگی ایرانی نشان می دهد که فرزند، عامل اقتدار و بازوی توانای والدین در شرایط سخت زندگی است. امام رضا(ع) فرمود: «…تَوْفِیرِ الْوَلَدِ لِنَوَائِبِ الدَّهْرِ وَ حَوَادِثِ الْأُمُورِ…؛ (از برکات ازدواج) اندوختن فرزند برای (رویارویی با) سختی های روزگار و پیامدهای زمانه است». (کلینی،۱۴۲۹ق، ج۱۰، ص۷۰۰)
روزی امام حسن عسکری(ع) – که به دستور معتمد عباسی (لعنت الله علیه) در زندان به سر می برد – به یکی از یاران خود در زندان فرمود: آیا فرزند داری؟ عرض کرد: خیر! امام درباره او دعا فرمود: «اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ وَلَداً یکونُ لَهُ عَضُداً فَنِعْمَ الْعَضُدُ الْوَلَدُ؛ خدایا! به او فرزندی روزی کن که بازوی توانایی برای وی باشد؛ چراکه فرزند چه خوب بازویی است!»
سپس حضرت این شعر را خواند:«مَنْ کانَ ذَا عَضُدٍ یدْرِک ظُلَامَتَه إِنَّ الذَّلِیلَ الَّذِی لَیسَتْ لَهُ عَضُدٌ؛ هر کس که بازویی (فرزندی) دارد، اگر ستمی بر او رود، فرزندش آن را می ستاند. ذلیل و خوار کسی است که بازو (فرزند) ندارد». (عاملی، ج ۲۱، ص۳۵۶)
بنابراین، یکی از پایه های اصلی قدرتمندی، تولید ثروت و پیشرفت هر خانواده و جامعه ای، جمعیتِ آن است. جمعیت اندک از نظر روابط خارجی، قدرت مانور در مقابل دشمنان را کاهش می دهد. کشوری با جمعیت پیر و اندک، مورد طمع قدرت ها و مستکبران خواهد بود، لذا موفقیت در سطوح ملی و بین المللی و ایستادگی جوامع در برابر ظلم و تجاوز قدرت های استکباری، وابسته به گوهر ایمان و عمل جوانان فداکار است؛ ازاین رو، هر کشوری که از جوانان غیور و پُرانرژی برخوردار است، دشمنان را از حمله نظامی باز می دارد.
از طرف دیگر، جمعیت جوان، مؤمن، اهل کار و خلاق می تواند با نیروی فکری و قوت بدنی خود، گام های مؤثری در رشد و تعالی خود، خانواده و جامعه بردارد. به همین دلیل مقام معظم رهبری «اقتدار ملی» را به عنوان سیاست راهبردی کشور، این گونه اعلام کرده است: «امروز سیاست جمهوری اسلامی، عبارت است از اینکه ملّت ایران باید خود را قوی کند. اگر ملّتی قوی نباشد و ضعیف باشد، به او زور می گویند. اگر ملّتی قوی نباشد، باج گیران عالَم از او باج می گیرند. اگر بتوانند به او اهانت می کنند.
اگر بتوانند، زیر پا او را لگد می کنند. طبیعت دنیایی که با افکار مادّی اداره می شود، همین است؛ هر که احساس قدرت بکند، نسبت به کسانی که در آنها احساس ضعف می کند، زورگویی خواهد کرد».(بیانات مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی، ۱/ ۱/ ۱۳۹۳)
سلامت و شادکامی والدین
وجود فرزندان در خانواده آثار و فواید جسمانی و روحی – روان شناختی فراوانی برای والدین به دنبال دارد. خانواده هایی که صاحب فرزندند، بیش از خانواده های بدون فرزند از زندگی لذت می برند و احساس خوشبختی بیشتری می کنند. نتایج تحقیقات پژوهشگران دانشگاه «بریگهام یانگ» آمریکا بر ۲۰۰ هزار خانواده از ۸۶ کشور جهان، در بازه زمانی سال های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۵م نشان می دهد که داشتن فرزند، موجب کاهش فشار خون والدین، افزایش تمایل به یادگیری، استفاده بیشتر از قدرت تعقل، افزایش اعتمادبه نفس، امکان بهتر درک زیبایی ها، دقت بیشتر در کارهای جزیی و افزایش شادی والدین می شود. (آیت اللهی و همکاران،۱۳۸۷، ص۱۸۵)
تحقیقات جدید نیز نشان می دهد پدر و مادرشدن، آنها را از خطر ابتلا به سرطان و بیماری های قلبی محافظت می کند و بارداری زنان در عملکرد حافظه آنها اثر می گذارد و موجب می شود مغز آنها عملکرد بهتری داشته باشد. (همان، ص۱۸۶)
افزون براین، یکی از عوامل ایجاد آرامش و افزایش شور و نشاط در زندگی، ورود فرزند به کانون خانواده است. اگرچه در آغاز جوانی، محرّک انسان برای ازدواج، مسئله تمایلات نفسانی است؛ ولی آنگاه که از شدت این تمایلات کاسته می شود، مایه دلگرمی کانون خانواده، داشتن فرزند می باشد. به این دلیل فرزندان، در تعابیر دینی، نور چشم والدین به شمار آمده اند.
قرآن کریم یکی از خصوصیات «عِبادُ الرَّحْمن» (بندگان خاص خداوند) را این گونه بیان می فرماید: «وَ الَّذینَ یقُولُونَ رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیاتِنا قُرَّةَ أَعْینٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقینَ إِماماً؛ و آنان کسانی هستند که می گویند: پروردگارا! برای ما از همسران و فرزندانمان روشنی دیدگان (و نسل های صالح، پاک و متّقی) عطا کن و ما را بر پرهیزکاران (در مسابقه به سوی ایمان و رهبری در اصول و فروع و معارف) پیشوا گردان!» (فرقان:۷۴)
امام صادق(ع) نیز در سفارش به فردی که پس از سال ها ازدواج صاحب فرزند نشده بود، فرمود: زمانی که یکی از شما فرزنددارشدنش دیر شود، باید بگوید: «اللَّهُمَّ لَاتَذَرْنِی فَرْداً وَحِیداً وَحْشاً، فَیقْصُرَ شُکرِی عَنْ تَفَکرِی، بَلْ هَبْ لِی أُنْساً وَ عَاقِبَةَ صِدْقٍ ذُکوراً وَ إِنَاثاً، أَسْکنُ إِلَیهِمْ مِنَ الْوَحْشَةِ وَ آنَسُ بِهِمْ مِنَ الْوَحْدَةِ وَ أَشْکرُک عَلی تَمَامِ النِّعْمَة؛ خدایا! مرا تنها و وحشت زده نگذار تا سپاسگزاریم از تدبیرم کمتر شود؛ بلکه محل اُنس و جانشینی درست از پسران و دختران را به من ببخش که از وحشت به اینان انس گیرم و از وحدت با آنان آرامش یابم و به هنگام کامل شدن نعمت تو را سپاس گویم». ( کلینی، ۱۴۲۹ق، ج ۱۱، ص ۳۴۶)
عامل امنیت و استحکام خانواده
یکی از مواردی که اهمیت و ارزش فرزند را نشان می دهد، امنیت زایی فرزندان در کانون خانواده و سطح جامعه است و فرزندآوری در تأمین نیروی امنیتی خانه و جامعه، نقش چشم گیری دارد؛ زیرا حفظ و حراست از خانه و کشور در برابر خطر تهاجم دشمنان و بدخواهان، توسط نیروهای جوان و نیرومند، امری بدیهی است. هنگامی که در خانه ای چند جوانِ برومند باشد، دزدان مال و ناموس، کمتر جرئت ورود به حریم آن خانه را خواهند داشت. افزون براین، وجود فرزندان در خانه نیز موجب امنیت بنیان خانواده از فروپاشی است؛ چون وجود فرزند در کانون خانواده، مانع بروز ناسازگاری ها و طلاق می شود. هنگامی که زن و مرد دارای فرزند باشند، فرزندان، سِپَر حمایتی را در برابر طلاق برای آنها فراهم می کنند. این سپر حمایتی، موجب حفظ و تداوم زندگی زناشویی می شود. (ملکوتی نیا، ۱۳۹۳، ص۵۱)
براساس تحقیقات و مطالعات، امروزه یکی از علت های طلاق زوجین، نداشتن فرزند است. فرزند، به ویژه فرزند خردسال، پیونددهنده پدر و مادر است؛ ازاین رو بی فرزندی باعث تزلزل خانواده می شود؛ زیرا زندگی کم کم عادی، مشکلات نمایان تر و در نتیجه، علاقه همسران به زندگی مشترک کم خواهد شد؛ ولی با حضور فرزند در کانون خانواده، جاذبه ها و دل مشغولی های تازه ای را برای والدین به ارمغان می آورد که همین امر، در کنار مشاهده ناتوانایی نوزاد، حس مسئولیت و شفقت پدر و مادر، باعث می شود تمام نیرو و احساسات آنها بر حمایت از کودک متمرکز شود.
بنابراین، از فرزند در آموزه های دینی به «جگرگوشه والدین» [و «گُل خوشبوی بهشتی» یاد شده است که والدین حاضر نیستند به راحتی آن را از دست بدهند، لذا حضور فرزند در زندگی مشترک، نقش مثبتی در استحکام و تداوم حیات خانواده دارد.
رشد شخصیت والدین
وجود تجربه فرزندآوری، مجموعه کاملی از ارزش ها را به ساختار شخصیت والدین اضافه می کند. مطالعات تجربی نشان می دهد که سازمان روانی انسان با پذیرفتن نقش پدر و مادری به کمال می رسد؛ زیرا پذیرفتن این نقش، تعهد، فعالیت، مسئولیت و خلاقیت را در انسان به بار می نشاند.
«جان بِرِکمن» اخلاق شناس می گوید: «بهترین چیزی که مردانِ دارای خانواده بزرگ به دست می آورند، همین شخصیتِ ساخته شده آنهاست.» ( مک کیبن، ج ۱۵، ص۱۱۲)
«جان رایان» دین شناس کاتولیک آمریکایی، در نیمه اول قرن بیستم از زنان می خواست بچه های زیادی داشته باشند؛ چون اعتقاد داشت: اداره و رشد خانواده های بزرگ، انسان های آدم تری می سازد. وی ادّعای خود را این گونه استدلال می کرد: «تأمین خانواده های بزرگ به انواعی از نظم نیاز دارد که حاصلش زندگی های موفق است». رایان که خانواده ای یازده نفره داشت، بر این باور بود: «کارشناسانی که به کنترل موالید معتقدند، به نوع شخصیت هایی که لازم است درست بشود، تا جامعه به صورت متعادل رشد کند و به حیات خود ادامه دهد، فکر نکرده اند. نکته دیگر اینکه خانواده های کم جمعیت ممکن است ثروتمند شوند که ثروتمندشدن آنها از فقیرماندنشان خطرناک تر است». (همان)
سرمایه معنوی والدین
در متون اسلامی، فرزند وسیله آمرزش پدر و مادر معرفی شده است. از جمله، پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به امّ سلمه فرمود: «إِذَا حَمَلَتِ الْمَرْأَةُ کانَتْ بِمَنْزِلَةِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْمُجَاهِدِ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِذَا وَضَعَتْ کانَ لَهَا مِنَ الْأَجْرِ مَا لَا یدْرِی أَحَدٌ مَا هُوَ؟ لِعِظَمِهِ فَإِذَا أَرْضَعَتْ کانَ لَهَا بِکلِّ مَصَّةٍ کعِدْلِ عِتْقِ مُحَرَّرٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ، فَإِذَا فَرَغَتْ مِنْ رَضَاعِهِ ضَرَبَ مَلَک کرِیمٌ عَلَی جَنْبِهَا وَ قَالَ: اسْتَأْنِفِی الْعَمَلَ؛ فَقَدْ غُفِرَ لَک؛
زن باردار مانند روزه دارِ شب بیدار و سربازی است که جان و مال را در راه پیشرفت اسلام نثار کند. چون کودک متولّد شود، چندان اجر به مادر دهند که جز خدا کسی نداند و چون به او شیر دهد، برای هر مکیدن، ثواب آزاد کردن بنده ای از نسل اسماعیل دارد و چون دوران شیرخوارگی کودک پایان یابد، فرشته ای بزرگوار دست به پهلوی مادر زند و گوید: عملت را از سر بگیر که تمام گناهان تو آمرزیده شد». (عاملی، ج ۲۱، ص ۴۵۱، ح ۲۷۵۵۷)
امام علی(ع) نیز درباره بیماری فرزند می فرماید: «إنَّه کفَّارةٌ لوالدَیه؛ بیماری فرزند، کفّاره گناهان پدر و مادرش است». (همان، ص ۳۵۷)