مقدمه
جمعیت، یکی از ارکان به وجودآمدن کشورها است که در کنار جغرافیای مناسب می تواند باعث افزایش قدرت یک کشور شود. جغرافیا یک عامل تقریباً ثابت و تغییرناپذیر در طول زمان است. در حالی که جمعیت یک کشور تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد و در طول زمان می تواند در معرض تغییرات فراوانی قرار بگیرد. نرخ رشد جمعیت[۱] و نرخ باروری[۲] دو شاخص مهم در تعیین جمعیت هر کشورند که در این نوشتار به بررسی وضعیت موجود و مطلوب آنها در ایران می پردازیم.

وضعیت موجود
نرخ باروری
جدول شماره ۱ تحولات میزان باروری، مرگ و میر عمومی و امید زندگی را در سال های ۱۳۵۵ ـ ۱۳۸۵نشان می دهد. همان گونه که ملاحظه می شود میزان باروری کل[۳] برای هر زن در کل کشور در سال ۱۳۵۵برابر با ۰۸/۶ فرزند بوده است که در سال ۱۳۸۵ به ۸/۱بچه کاهش یافته است. به بیان دیگر، ۱۸ فرزند جایگزین ۲۰ نفر والدین می شوند که ۲ نفر کمتر از حد جانشینی است. در این صورت و با ادامه این روند، موضوع انقراض تدریجی نسل مطرح می شوند.

نرخ رشد جمعیت
اگر نگاهی به زمینه های تاریخی تحولات جمعیت ایران داشته باشیم، متوجه می شویم که نرخ شدید رشد جمعیت کشور که در سال های نخست پس از انقلاب اسلامی (۱۳۵۷) شروع شده بود، در سال های اخیر تا حد زیادی کاهش یافته است. براساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران، جمعیت ایران برابر ۵/۷۰ میلیون نفر بوده، که ۹/۳۵ میلیون نفر آن را مردان و ۳۴/۶ میلیون نفر را زنان تشکیل می دهند که در مقایسه با جمعیت ۶۰ میلیون نفری سال ۱۳۷۵ نشانگر خالص افزایشی در حدود ۸/۱۴درصد یا ۴/۱۰ میلیون نفر در این فاصله زمانی است. درصد رشد سالانه جمعیت کشور طی سال های ۱۳۷۵-۱۳۸۵ در کل کشور ۶۱/۱درصد بوده که مقایسه آن با رشدهای متناظر ۹۱/۳درصد در دهه ۱۳۵۵ ـ ۱۳۶۵ و ۹۶/۱درصد در دهه ۷۵ – ۱۳۶۵ حاکی از تحولی اساسی و افت شدید میزان های رشد جمعیت است.

تعیین وضعیت مطلوب
وضع مطلوب جمعیت بر اساس معیارها و شاخص های مختلفی می تواند تعیین شود. نظرات مسئولین و دوستداران نظام جمهوری اسلامی و دشمنان این نظام، می تواند معیار خوبی برای تعیین شاخص رشد جمعیت در ایران باشد. حضرت امام خمینی رحمه الله در سال ۱۳۵۸ می فرماید: «مملکت ایران ۳۵ میلیون حالا می گویند جمعیت دارد. وسعتش آن قدر است که برای صد و پنجاه میلیون تا دویست میلیون جمعیت کافی است. یعنی اگر دویست میلیون جمعیت داشته باشد، در ایران به رفاه زندگی می کنند».[۴]

مقام معظم رهبری نیز در سال ۹۰ و در دیدار با مسئولین نظام فرمودند: «من معتقدم که کشور ما با امکاناتی که داریم، می تواند صد و پنجاه میلیون نفر جمعیت داشته باشد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری که می خواهد برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد»![۵]

در حالی که برژینسکی، مشاور امنیت ملی سابق آمریکا و سیاستمدار کهنه کار این کشور در مصاحبه با روزنامه وال استریت ژورنال می گوید: «از فکرکردن به حمله پیش دستانه علیه تاسیسات هسته ای ایران اجتناب کنید و گفتگوها با تهران را حفظ کنید. بالاتر از همه، بازی طولانی مدتی را انجام دهید؛ چون زمان، آمارهای جمعیتی و تغییر نسل در ایران به نفع رژیم کنونی نیست.»[۶]

در گردهمایی ماسونی بیلدربرگ [۷]که در سال ۲۰۱۱ برگزار شد، این گونه بحث جمعیت و کاهش آن مطرح شده است: «منبع خبری جیم تاکر گفته است که ایجاد جنگ در خاورمیانه یکی از مهم ترین برنامه های بیلدربرگ است. این منبع گفته که بیلدربرگی ها بر این اعتقادند که جمعیت جهان بسیار زیاد شده و فقط جنگ می تواند تا حدودی این مشکل را چاره کند. وی به جیم تاکر گفته است که تمامی افراد عضو بیلدربرگ به صورت متحد الرأی بر این تصمیم استوار بوده و لزوم بروز جنگ را قطعی می دانند. کشتار و ذبح انسان و دامن زدن به مرگ ومیر در فرقه های ماسونی از جمله بیلدربرگ، جزء اصول اصلی است و عوامل این گروه ها موظفند، تا حد ممکن به جنگ و نسل کشی دامن بزنند تا جمعیت جهان کاهش یابد».[۸]

بر این اساس باید گفت که افزایش نرخ رشد جمعیت یکی از شاخص های مهمی است که مورد توجه رهبران نظام جمهوری اسلامی قرار گرفته است و همین نقطه قوت است که دشمنان را واداشته است دست به اقدامات علیه جمهوری اسلامی بزنند.

سناریوهای مختلف پیش بینی جمعیت از نظر سازمان ملل
پیش بینی های جمعیتی سازمان ملل نشان می دهند که توازن منطقه ای جمعیت جهان، در هر زمان تغییر می یابد (نیل و بالک، ۲۰۰۱). بخش جمعیت سازمان ملل هر چهار سال یک بار بر اساس نتایج سرشماری های ملی کشورها و مفروضات سطوح مختلف باروری و مرگ ومیر به پیش بینی تحولات جمعیتی کشورها در افق های زمانی ۵۰ ساله و در سه سناریوی مختلف (حد پایین، حد متوسط و حد بالای رشد جمعیتی) می پردازد. جدول (۳) مقایسه نتایج پیش بینی جمعیت ایران را طی دوره های پنج ساله و بر اساس سه سناریو جمعیت سازمان ملل بین سال های ۱۳۸۵ تا۱۴۳۰ نشان می دهد. بر اساس سناریوی حد پایین که منطبق با روند فعلی کاهش نرخ باروری کل در کشور می باشد، جمعیت ایران از تعداد ۷۳ میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به ۸۵ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت، و در ۱۰ سال پایان دوره، رشد منفی جمعیتی را تجربه خواهد کرد. بر اساس سناریوی حد متوسط، جمعیت ایران از تعداد ۷۵ میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به ۱۰۵ میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت و در ۵ سال پایان دوره، رشد جمعیت نزدیک به صفر را تجربه خواهد کرد. در نهایت اینکه بر اساس سناریوی حد بالای سازمان ملل، جمعیت ایران از تعداد ۷۷ میلیون نفر در سال ۱۳۹۰ به حدود ۱۲۸میلیون نفر در سال ۱۴۳۰ افزایش خواهد یافت.

شواهد جمعیتی به دست آمده از سرشماری سال ۱۳۸۵ نشان می دهد که تحولات جمعیتی ایران منطبق بر سناریوی حد پایین سازمان ملل است. اما اگر روند کاهش سطح باروری کل متوقف و حالت افزایشی به خود بگیرد، احتمالاً با گذشت زمان، روند تحولات رشد جمعیت ایران منطبق با الگوی حد متوسط سازمان ملل خواهد شد. هم چنان که سناریوی حد متوسط نشان می دهد میزان باروری کل برای سال ۱۳۸۵ حدود ۳۳/۲ بچه برای هر مادر برآورد شده است که در پایان دوره به ۸۵/۱ بچه برای هر مادر خواهد رسید. که باز هم زیر حد جانشینی می باشد (جدول۳)

جدول ۳- مقایسه سه سناریوی پیش بینی (حد پایین، حد متوسط و حد بالا) سازمان ملل تا افق ۱۴۳۰

نتایج پیش بینی جمعیت کشور توسط مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی در سناریو های مختلف

1. سناریوی پیش بینی جمعیت کشور با فرض اثر گشتاوری [۹]جمعیت و ادامه کاهش باروری
   در جدول شماره (۴) نتایج پیش بینی شاخص های جمعیتی ایران با فرض اثر گشتاوری جمعیت ارائه شده است. در این سناریو، اثر نسل های ازدواجی سال های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ در افزایش سطح باروری بررسی شده است.

جدول (۴) نتایج پیش بینی شاخص های جمعیتی ایران با فرض اثر گشتاوری جمعیت بر درصد رشد و ادامه روند گذشته بین سال های ۱۳۸۵ تا ۱۴۲۵

این سناریو نشان می دهد که درصد رشد جمعیت در سال ۱۳۹۰ به مقدار اندکی (درصد ۰.۰۸) با فرض افزایش تعداد زاد و ولدهای ناشی نسل انفجار موالید (۱۳۶۲-۱۳۵۸) افزایش خواهد داشت. با پذیرش این سناریو، جمعیت ایران از سال ۱۴۲۰ به بعد رشد منفی خواهد داشت.

2. سناریوی افزایش جمعیت با فرض افزایش آهسته باروری
   در این سناریو، مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی با استفاده از آمارهای سر شماری سال ۱۳۸۵ به عنوان سال پایه، نسبت به پیش بینی جمعیت کشور اقدام کرد. این پیش بینی جمعیتی بر اساس فرض افزایش سطح فعلی باروری از ۵۵/۱ فرزند برای هر مادر در سال۱۳۹۰ و روند افزایش مناسب سطح باروری کل کشور طی ۴۰ سال آینده تا ۵/۲ فرزند برای هر مادر می باشد. این الگو تحت عنوان سناریوی رشد آهسته باروری کل معرفی شده است. (جدول۵)

جدول۵- نتایج پیش بینی شاخص های جمعیتی ایران براساس سناریوی افزایش آهسته باروری کل (از ۸/۱ فرزند به حدود ۵/۲ فرزند) بین سال های ۱۳۸۵ تا ۱۴۲۵

چون مسئله رشد جمعیت یک مسئله ساختاری است، به تدریج و همراه با تغییرات در ساختار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه امکان تغییر سطح باروری به وجود می آید، بنابراین امکان افزایش جمعیت صرفاً با بسته های تشویقی، بدون ایجاد تغییرات ساختاری وجود ندارد.

جدول فوق با فرض مؤثربودن بسته های تشویقی دولت، تنظیم شده است، همان طور که ملاحظه می شود در سال ۱۴۱۰ باروری کل به حدود ۱/۲ (سطح جانشینی) می رسد و پیش بینی می شود در سال ۱۴۲۵ به ۵/۲ فرزند افزایش یابد. بنابراین مشوق های جمعیتی به هیچ وجه باعث افزایش افسار گسیخته جمعیت نخواهد گردید.

3. سناریوی پیش بینی جمعیت کشور با افزایش آهسته باروری و فرض اثر گشتاوری
   جدول شماره (۶) نتایج پیش بینی شاخص های جمعیتی ایران براساس سناریوی افزایش آهسته باروری کل و فرض اثر گشتاوری بین سال های بین سال های ۱۳۸۵ تا ۱۴۲۵ را نشان می دهد.

جدول ۶- نتایج پیش بینی شاخص های جمعیتی ایران براساس سناریوی افزایش آهسته باروری کل و فرض اثر گشتاوری بین سال های بین سال های ۱۳۸۵ تا ۱۴۲۵

در این سناریو چنین فرض شده است که در اثر افزایش حجم نسل های ازدواجی بین سال های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ میزان باروری کل هم چنان در سطح ۸/۱ فرزند برای هر مادر ثابت بماند و سیاست های تشویقی هم بر سطح باروری در دو دهه آینده اثر مثبت داشته باشد. هم چنان که ملاحظه می شود با این سناریو، تعداد جمعیت کشور به حدود ۱۰۲ میلیون نفر افزایش خواهد یافت.

نتیجه گیری
با توجه به پیش بینی های صورت گرفته، می توان گفت که وضعیت جمعیتی جمهوری اسلامی ایران در ۵۰ سال آینده در وضعیت مطلوبی نخواهد بود و به سمت کاهش جمعیت پیش خواهیم رفت، مگر اینکه سناریوی آخر این تحقیق، مدنظر دولت و دیگر قوا قرار بگیرد که تا حدودی می تواند روند جمعیتی ایران را مثبت نگه دارد. با توجه به این امر، ضروری به نظر می رسد که مسئولان، برنامه های مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت را در سرلوحه کارهایی خویش قرار دهند تا این بحران بسیار خطرناک، آسیبی به کشور وارد نسازد.

پی نوشت ها:

[۱] نرخ رشد جمعیت دربرگیرنده تولد و مرگ و میر است.

[۲] منظور از نرخ باروری کل، تعیین تعداد فرزندانی است که جانشین والدین شوند. اگر این شاخص در حد ۱/۲ بچه یا کمتر باشد به معنی کاهش تدریجی جمعیت و در نهایت، انقراض نسلی است.

[۳] تعداد بچه های زنده ای که هر زن در طول دوره باروری خود به دنیا می آورد.

[۴] صحیفه امام، ج۷، ص۳۹۳.

[۵] farsi.khamenei.ir

[۶] www.farsnews.com

[۷] بیلدربرگ یک سازمان جهانی سیاست گذاری ماسونی است که با دو شاخه فرعی لژ نیویورک و لژ منچستر فعالیت می کند و ابزار های قدرتمند مالی، نظامی و نفوذ لازم برای رسیدن به اهداف خود در مدیریت اقتصاد و سیاست جهان را در اختیار دارد. هدف اصلی این گروه، ایجاد یک دولت جهانی است که تحت حکمرانی یک طبقه ممتاز باشد.

[۸] www.mashreghnews.ir

[۹] اثرات تحولات ساختار سنی بر رشد جمعیت.