اشاره
بسیاری از کشورهای جهان از پیرشدن جمعیت خود می ترسند. مدتی است که در ایران، شعار «فرزندکمتر، زندگی بهتر» با پررنگ شدن دغدغه پیرشدن جمعیت، جای خود را در ذهن بسیاری از خانواده های ایرانی به سوال «واقعا دو تا فرزند کافیه؟» داده است.

به گزارش روزنامه خراسان، عموم خانواده ها به ویژه آن ها که تجربه والدبودن را در کارنامه خود دارند، به طور غریزی تمایل دارند خانواده بزرگ تری داشته باشند. موانع فکری و اجتماعی بسیاری وجود دارد که زوج های جوان و خانواده ها را بر آن می دارد تا در این زمینه، با ترس و احتیاط بیشتری تصمیم بگیرند.

آن ها معمولا به آینده کودک خود فکر می کنند، به مشکلاتی که در دوران بزرگ کردن او پیش پایشان است: مسائل مادی، فرهنگی، اجتماعی، تربیتی. در همه کشورهای جهان، سیاست ها و برنامه ریزی های بسیاری برای تشویق خانواده ها به فرزندآوری وجود دارد. در این میان، با این که هم اکنون ما نیز همانند بسیاری از کشورهای جهان با خطر سالخوردگی جمعیت مواجهیم، برای تشویق خانواده ها به فرزندآوری، چه سازوکاری در نظر گرفته شده است؟

آنچه در ذیل آمده، برخی از سیاست های ویژه چند کشور بزرگ جهان است که برای مقابله با «بحران جمعیتی» خود، اتخاذ کرده اند:

سیاست های جمعیتی
کشور روسیه
مشوق های فرزندآوری در روسیه

مطابق با آمار انتشاریافته، تنها ۶.۵درصد از خانواده های روسی، دو فرزند یا بیشتر دارند که برای این کشور که جمعیتی در حدود ۱۴۳ میلیون نفر دارد، نگران کننده تلقی می شود. اجرای برنامه کلان مشوق های فرزندآوری در روسیه که از سال ۲۰۰۷ و هم زمان با دومین دوره ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین و تحت حمایت وی آغاز شد، نتایج موفقیت آمیزی داشته است.

دولت روسیه در برنامه ملی و مصوب «سرمایه مادری» (Mother Capital)، برای تولد فرزندان دوم و سوم، جوایز فرزندآوری برقرار کرد. دولت فدرال روسیه، برای فرزندان بیشتر، اعطای نشان دولتی «شکوه والدین» (Order of Parental Glory) را در نظر گرفته است. (، بازیابی ۱۹/ ۲/ ۱۳۹۷)

روس ها در پیشبرد سیاست ترغیب خانواده های روسی به فرزندآوری بیشتر، سیاست تشویقی مشخص و ملموسی در پیش گرفته اند. در امتداد این سیاست، دولت روسیه به خانواده هایی که فرزند دوم آن ها به دنیا می آمد، ۴۵۰ هزار روبل معادل ۱۵ هزار دلار کمک مالی و به ازای تولد فرزند سوم نیز یک قطعه زمین ۶۰۰ تا یک هزار مترمربع اهدا می کند.

ارائه خدمات پزشکی رایگان به مادران در دوران بارداری و وضع حمل و حتی یک سال پس از آن، پرداخت ماهانه ۸۰ دلار کمک هزینه فرزند در سه سال نخست زندگی، از دیگر مشوق های مالی دولت روسیه است.

جمعیت فعلی روسیه در حدود ۱۴۳ میلیون نفر بوده و نرخ باروری در این کشور ۱.۱۷درصد است. میزان روس تبارهایی که نابارور هستند و توانایی بچه دارشدن ندارند در حدود ۱۵درصد است. این در حالی است که ۷۵درصد از زنان روسی، حین بارداری، دچار مشکلات پزشکی حاد می شوند.

لازم به ذکر است، کارشناسان مسائل اجتماعی بر این موضوع اذعان داشته اند، چنانچه نرخ زادوولد در روسیه افزایش نمی یافت، شمار جمعیت این کشور، به حدود ۷۵ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ کاهش می یافت که در نتیجه روسیه را در ورطه ای سخت می افکند. (، بازیابی ۱۹/ ۱۲/ ۱۳۹۶)

خانه ای برای فرزند سوم
بعد از روی کارآمدن پوتین در کشور روسیه، سیاست های تشویقی برای افزایش جمعیت قوت گرفت. خانواده هایی که دارای فرزند می شوند، از پرداخت مالیات تا سقف معینی معاف هستند و مورد حمایت های مالی برای تربیت و رشد فرزندشان قرار می گیرند.

دولت برای تولد فرزند سوم، یک خانه به پدر و مادر نوزاد هدیه می دهد. همچنین مادری که دارای بیش از دو فرزند می شود، می تواند کمک هزینه قابل توجهی دریافت کند. استفاده از کودکستان رایگان، حمایت مالی به صورت سبد کالا و پرداخت نقدی به خانواده ها از دیگر موارد حمایتی است.

از طرف دیگر، نمایندگان مجلس روسیه تلاش کردند قانونی که توسط «جوزف استالین» مبنی بر جریمه مالیاتی خانواده های بدون فرزند تصویب شده بود را اجرایی کنند. بر این اساس، مردان بدون فرزند ۲۵ تا ۵۰ سال و زنان ۲۰ تا ۴۵ سال باید ۶درصد درآمد خود را به عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند. (، بازیابی ۲۰/ ۳/ ۱۳۹۸)

کشور آلمان
آلمان، قدرت نخست اقتصادی اروپا، با مهم ترین معضل امنیتی و اقتصادی یعنی «بحران پیری جمعیت» مواجه است. کشور آلمان، برای حفظ جایگاه اقتصادی خود، نیاز مبرم به نیروی کار جوان دارد و به واسطه نرخ رشد جمعیت پایین و بعضاً منفی، این کشور با پیری تدریجی جمعیت خود روبروست.

اگرچه سیاست مداران آلمانی، به منظور مقابله با «بحران جمعیت» خود، به سیاست «پذیرش مهاجران» روی آورده اند، لیکن آلمانی ها به خوبی بر این موضوع واقف هستند که این سیاست، موجب کاهش ضریب امنیت ملی و وفاق اجتماعی آنها خواهد شد.

در حال حاضر و مطابق با جدیدترین آمار منتشرشده، جمعیت آلمان، نزدیک به ۸۱ میلیون نفر ارزیابی می شود و نرخ رشد جمعیت این کشور، رقمی در حدود ۰.۰۶ درصد را نشان می دهد. این نرخ رشد جمعیت منفی، در سال ۱۹۷۲ پدیدار شد و شمار مرگ ومیر آلمانی ها بیشتر از نرخ موالید آن ها محاسبه شد. این شکاف میان نرخ زادوولد و نرخ مرگ ومیر، در سنوات بعد نیز تداوم داشت.

برآوردها نشان می دهد که جمعیت آلمان تا سال ۲۰۵۰، در حدود ۱۶درصد کاهش خواهد داشت و به رقمی در حدود ۶۹ میلیون نفر کاهش خواهد یافت.

اگرچه آلمانی ها سالانه میلیاردها یورو صرف بالابردن میزان فرزندآوری خانواده ها می کنند؛ ولی تحقیقات نشان می دهد این تلاش ها، در ترغیب خانوارها برای فرزندآوری بیشتر، تأثیرات ناچیزی داشته است و در نتیجه، نرخ رشد جمعیت آلمان همچنان در زیر صفر قرار دارد.

مشوق های فرزندآوری در آلمان
دولت آلمان در راستای سیاست های تشویقی خود که به منظور افزایش جمعیت این کشور صورت می پذیرد، به پدران و مادران شاغلی که به دلیل تولد فرزند خود (به واسطه مرخصی)، دستمزدی دریافت نکرده اند، کمک مالی اعطا می کند.

مطابق این کمک مالی، این پدران و مادران، دوسوم دستمزد خود را با افزایش ۳۷۵/۲ دلاری در هر ماه از دولت دریافت می کنند و کسانی که حقوق پایین تری می گرفتند، در این برهه زمانی، ۱۰۰درصد حقوق خود را از دولت دریافت می کنند. با تولد فرزند، یکی از والدین می تواند ۱۲ ماه درخواست مرخصی کند، بدون آن که دغدغه از دست دادن منصب پیشین خود را داشته باشد. (akharinkhabar.ir، بازیابی ۱۹/ ۱۲/ ۹۶)

کشور فرانسه
مقابله با نرخ پایین جمعیت فرانسه
کشور فرانسه با جمعیتی بالغ بر ۶۵ میلیون نفر و نرخ رشد جمعیتی در حدود ۰.۴۲درصد، با معضل پیری تدریجی جمعیت مواجه است و لذا یکی از نگرانی های عمده سیاست مداران این کشور، مقابله با نرخ پایین رشد جمعیت می باشد.

نهادهای ذی ربط در فرانسه، با اتخاذ سیاست های تشویقی، برای بالابردن نرخ رشد جمعیت این کشور، به هر فرزند تازه متولد شده، یارانه ای اختصاص می دهند که تقریباً برابر با کمک مالی است که آلمانی ها به خانواده های آلمانی پرداخت می کنند و در اثنای مطالب فوق مطرح شد.

علاوه بر آن، در فرانسه، مراکز کودک یاری ارزان قیمتی وجود دارد که از فرزندان خانواده ها تا سنین شش تا هفت سالگی مراقبت و نگهداری می کنند. سبد کالا و همچنین کاهش اخذ مالیات و استفاده از امکانات دولتی برای فرزندان و خانواده ها در نظر گرفته می شود و در صورت استخدام خدمتکار برای خانواده هایی که دارای فرزند شده اند، دولت تا حدی، هزینه خدمتکار را تقبل می کند.

تشویق جدی برای فرزند سوم
مادران فرانسوی در صورت بچه دارشدن، ۱۶ هفته مرخصی با حقوق و مزایای کامل دارند که از شش هفته پیش از تولد کودکشان آغاز می شود. پس از این دوره، والدین می توانند به مرخصی سه ساله و بدون حقوق بروند و بعد از آن بدون هیچ محدودیتی به شغل قبلی شان بازگردند.

در فرانسه، خانواده ها در صورت داشتن فرزند سوم مبلغ ۱۰۰۰ یورو به شکل بلاعوض دریافت می کنند. همچنین دولت تضمین می کند که مخارج تحصیل فرزندان خانواده ها از پیش دبستانی تا دانشگاه را تأمین کند. اگر خانواده ها به دلیل تولد فرزندشان خدمتکاری استخدام کنند، دولت بخشی از این هزینه را می پردازد. از دیگر سیاست های افزایش جمعیت در کشور فرانسه می توان به اختصاص سبد کالا به خانواده ها اشاره کرد. دولت فرانسه، برای زنانی که تازه مادر شده اند، امکاناتی نظیر ویزیت مجانی دکتر یا برخورداری از خدمات پرستاری در خانه را فراهم می کند. (، بازیابی ۲۵/ ۴/ ۱۳۹۷)

کشور ژاپن
ژاپنی ها نیز همچون آلمانی ها و روس ها، دارای نرخ رشد جمعیت منفی برابر با ۰.۲۲-درصد هستند؛ به نحوی که برآوردها نشان می دهد چنانچه اقدام عاجلی صورت نپذیرد، این کشور در سال ۲۰۵۵، با جمعیتی که ۳۵درصد آن را گروه سنی بالای ۶۵ سال تشکیل می دهد مواجه خواهد شد.

مشوق های فرزندآوری در ژاپن
ژاپنی ها نیز همچون دیگر کشورهای قدرتمند، برای مهار بحران جمعیتی خود، قانونی موسوم به «کودومو تیت» (Kodomo Teate) را تصویب کردند که در سال ۲۰۱۰ توسط حزب دمکراتیک این کشور اجرایی شد. مطابق با این قانون، خانوارهایی که فرزندی تا سن ۱۵ سال دارند، ماهانه تا ۱۳ هزار ین (معادل ۱۲۲ دلار) کمک مالی دریافت می کنند؛ از سوی دیگر پدر و مادر، هریک می توانند در صورت اخذ مرخصی با نصف حقوق خود تا سقف تعیین شده، در مرخصی حضور داشته باشند و با پایان مرخصی، بدون هیچ تغییری به منصب پیشین خود بازگردند. (، بازیابی ۱۹/ ۱۲/ ۱۳۹۶)

کشور سوئد
کمک هزینه اختصاصی برای کودک
در این کشور، مرخصی والدین ۱۵ ماه است و آن ها اجازه دارند بعد از این مدت تا ۸ سالگی کودکشان به طور متناوب مرخصی بگیرند و در زمان مرخصی، ۸۰درصد حقوق خود، معادل ۴۵۰ روز کاری بهره مند شوند. همچنین خانواده هایی که بعد از ۳۰ ماه، برای فرزند بعدی اقدام می کنند، از امکانات ویژه ای برخوردار می شوند. یکی از این تسهیلات اجتماعی که دولت سوئد برای کودکان سوئدی قائل است «بارن بیدراگ» یا همان «کمک هزینه کودک» است.

این کمک هزینه، مبلغ مشخص و بلاعوضی است که دولت سوئد در ازای هر کودکی که در سوئد متولد می شود تا زمانی که کودک به سن ۱۶ سالگی برسد، به والدین پرداخت می کند. میزان این کمک هزینه ارتباطی با میزان درآمد والدین کودک ندارد و همه اقشار جامعه با هر سطح درآمدی، از این تسهیلات دولت سوئد برخوردار هستند. (، بازیابی ۴/ ۳/ ۱۳۹۳)

کشور نروژ
بهشت کودکان و مادران
سیاست های این کشور نه فقط در خصوص افزایش جمعیت، بلکه در زمینه حمایت از کودکان تازه متولدشده هم فوق العاده است. تخفیف ساعات کاری به همراه دریافت مزایای شغلی برای والدین و تصویب قوانینی در زمینه ایجاد مراکز رفاهی و حمایتی برای مراقبت روزانه از کودکان، بخشی از این حمایت هاست.

در این کشور، پس از تولد هر کودک، پدر و مادر دو هفته مرخصی با حقوق دارند. پس از این مدت، آن ها می توانند بین۴۶ هفته مرخصی با حقوق کامل یا ۵۶ هفته مرخصی با ۸۰درصد پرداختی، که باید میان والدین تقسیم شود، یکی را انتخاب کنند. به منظور اطمینان از این که پدران حتماً در امر نگهداری و بزرگ کردن کودکانشان مشارکت خواهند داشت، پدران موظف هستند دست کم ۱۰ هفته از این دوران را از محل کار مرخصی بگیرند.

جالب این جاست که استفاده از این مرخصی برای وزیران دولت نیز امری غیر عادی تلقی نمی شود و بسیار معمول است که وزیران دولتی در سال نخست تولد فرزندشان، چند ماهی در مرخصی باشند. در ضمن، دولت به یکی از والدینی که تصمیم دارند تا دوسالگی کودکشان در خانه بمانند، کمک هزینه ویژه ای پرداخت می کند. به همه این ها، مراقبت های رایگان از کودک، دارو و درمان رایگان و حق اولاد، در فیش حقوقی نیز اضافه می شود. (، بازیابی ۲۵/ ۴/ ۱۳۹۷)

کشور انگلستان
سه سال مرخصی با حقوق برای مادران
سیاست های این کشور، اختصاص ۵۲ هفته مرخصی زایمان برای زنان است که ۳۹ هفته آن با حقوق است و ۶ هفته اول مرخصی با ۹۰درصد حقوق است و مابقی آن، حداقل دستمزد. در انگلستان برای خانواده دارای فرزند، حقوق هفتگی در نظر گرفته شده است. (، بازیابی ۲۵/ ۴/ ۱۳۹۷)

کشور دانمارک
امتیاز کالای کودک
تبلیغاتی با عنوان «برای دانمارک این کار را بکن!»، توسط یک آژانس مسافرتی دانمارکی انجام می شود که زوج های دانمارکی را تشویق می کند تا در سفر، بچه دار شوند. به این صورت که اگر زوج ها بتوانند ثابت کنند که در سفر بارور شده اند می توانند برنده امتیاز سه ساله محصولات و کالاهای مربوط به کودک شوند. این طرح با عنوان خلاقانه «تعطیلات به نفع کودکان» انجام می شود. (، بازیابی ۲۹/ ۲/ ۱۳۹۸)

کشور فنلاند
پکیج زایمان
فنلاند به خانواده هایی که به تازگی صاحب فرزند شده اند، پکیج زایمان شامل انواع لباس گرم، لباس خواب و کتاب و یا کمک مالی به ارزش ۱۴۰ یورو اعطا می کند. (، بازیابی ۲۹/ ۲/ ۱۳۹۸)

کشور سنگاپور
سنگاپور اعلام کرده که به هر نوزادی که در سال جدید متولد می شود، کیف هدایایی اهدا خواهد شد که می تواند شامل زنجیر کودک، فنجان مخصوص و یک بسته پوشک باشد. این بسته با نظرسنجی از مردم در حال تکمیل شدن است. (، بازیابی ۲۹/ ۲/ ۱۳۹۸)

کشور کره جنوبی
مرخصی اجباری در روز خانواده
کره جنوبی با نرخ ۱.۲ فرزند به ازای هر زن، کشوری توسعه یافته در شرق آسیاست که با کاهش و پیری جمعیت روبروست. این میزان کاهش جمعیت حتی از چین نیز که سیاست تک فرزندی را به اجرا گذاشت، بیشتر است. کره جنوبی نیز همانند ایران در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی سیاست های سختگیرانه ای برای کنترل جمعیت و تک فرزندی در پیش گرفت؛ اما امروز با مشکل پیری روبروست. مهم ترین مانع بر سر راه زوج های کره ای امروز بدهی سنگین خانواده هاست که انگیزه بچه دارشدن و تحمل هزینه های بیشتر را به حداقل رسانده است.

یکی از مهم ترین دغدغه های خانواده ها، تأمین مخارج سلامت و آموزش فرزندان است، از این رو دولت کره جنوبی متعهد شده است هزینه های مراکز دولتی نگهداری کودک – مهدکودک ها – را به نصف کاهش دهد و همچنین با در پیش گرفتن سیاست های فرهنگی، سعی در تغییر الگوی مدرک محوربودن و رابطه تحصیلات عالی و موفقیت دارد.

علاوه بر این، کره جنوبی مشوق های اقتصادی را نیز در نظر گرفته است. از هدایای نقدی به ازای هر فرزند بیشتر تا ابتکاراتی چون روز خانواده. براساس این اقدام ابتکاری وزارت سلامت کره جنوبی، سومین چهارشنبه هر ماه «روز خانواده» نام گرفته است و در این روز، چراغ تمام ادارات رأس ساعت ۱۹ خاموش خواهد شد و تمامی کارمندان باید زودتر از همیشه به منزل رفته و در کنار خانواده خود باشند. به گفته مقامات کره ای، تحکیم پیوندهای خانوادگی موجب افزایش اشتیاق زوج ها به فرزندآوری بیشتر می شود. (، بازیابی ۲۲/ ۷/ ۱۳۹۳)

کشور رومانی
تنبیه مجردها و بدون فرزندها
رومانی هم مانند کشورهایی که تا کنون به آن ها اشاره کردیم با کاهش زاد و ولد روبروست. اما تفاوتی که رومانی با روش های مورد اشاره در کشورهای دیگر دارد، اتخاذ سیاست های تنبیهی برای خانواده هایی است که بچه دار نمی شوند. در دهه ۱۹۶۰ میلادی رشد جمعیت در رومانی به صفر نزدیک شد؛ از این رو دولت از سال ۱۹۶۶ دست به کار شد.

دولت رومانی در انتخاب سیاست های خود، به جای تشویق بیشتر، به سراغ تنبیه رفتند. در حالی که مشوق های اقتصادی و مالیاتی برای تشویق خانواده ها به بچه دارشدن در نظر گرفته شده است، اما وزن بیشتری به تنبیه مالیاتی افرادی که از ازدواج و بچه دارشدن امتناع می ورزند، داده شده است. براساس این قانون، تمام شهروندان (اعم از زن و مرد) رومانی پس از سن ۲۵ سالگی در صورت نداشتن فرزند (چه مجرد باشند چه متأهل)، باید مالیات بپردازند که می تواند تا ۲۰درصد درآمد آنان را ببلعد. همچنین قوانین سختگیرانه برای طلاق و استقرار پلیس در بیمارستان ها برای جلوگیری از سقط جنین به همراه توقف واردات وسایل پیشگیری از بارداری نیز از دیگر سیاست های رومانی در این مسیر بوده است. قوانین سختگیرانه برای طلاق در دهه ۶۰ میلادی به حدی رسید که در سال ۱۹۶۷ تنها به ۲۸ زوج اجازه جدایی داده شد. (، بازیابی ۲۲/ ۷/ ۱۳۹۳)

کشور نروژ
۸۰درصد حقوق
مرخصی زایمان مادران ۱۰ ماه با حقوق کامل یا یکسال با ۸۰درصد حقوق است. به دلیل پایداری این مشوق ها که قریب به یک دهه در حال اجراست، هم اکنون نرخ زادوولد در نروژ به ۲.۱ فرزند به ازای هر زن رسیده است. رشد مطلوبی که جمعیت فعال یک کشور را بدون نیاز به مهاجرت نیروی کار تضمین می کند. (، بازیابی ۲۲/ ۷/ ۱۳۹۳)

کشور ایرلند
از سیاست های جمعیتی این کشور می توان به اختصاص حقوق ماهیانه به والدین براساس تعداد فرزندان اشاره کرد که برای تک فرزند۱۵۰ یورو، دو فرزند ۳۰۰ یورو، سه فرزند ۴۸۷ یورو، چهار فرزند ۶۷۱ یورو، پنج فرزند ۸۶۱ یورو، شش فرزند ۱۰۴۸ یورو، هفت فرزند ۱۲۳۵ یورو و هشت فرزند ۱۴۲۲ یورو است. البته این مقدار به فرزندان زیر ۱۶ سال و یا ۱۹ سالی که به صورت تمام وقت تحصیل می کنند، تعلق می گیرد. (، بازیابی ۲۲/ ۷/ ۱۳۹۳)