ضرورت نیکوکاری
۱. أحْسِنُوا إنَّ اللهَ یُحِبُّ المُحْسِنینَ[۱] «نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.»
۲. أحْسِنْ کَما أحْسَنَ اللهُ إلَیْکَ[۲] «نیکی کن همان گونه که خداوند به تو نیکی کرد.»
۳. إنَّ اللهَ یَأمُرُ بِالعَدْلِ وَالاحْسانِ[۳] «به درستی که خداوند بر عدالت و نیکوکاری فرمان می دهد.»
پاداش نیکوکاری
۱. دوستی خداوند: فَأَتاهُمُ اللهُ ثَوابَ الدُّنیا وَحُسْنَ ثَوابِ الاخِرَةِ واللهُ یُحِبُّ المُحْسِنینَ[۴] «پس خداوند به آنها (نیکوکاران) ثواب دنیا و پاداش نیک آن جهان را داد و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
۲. پاداش دنیایی: لِلَّذین أَحْسَنُوا فی هذِه الدُّنیَا حَسَنَة[۵]؛ «برای کسانی که احسان می کنند در همین دنیا پاداشی است.»
۳. پشتیبانی الهی: إنَّ اللهَ لَمَعَ المُحسِنینَ[۶] «خداوند هر آینه با نیکوکاران است.»
شرایط نیکوکاری
۱. پاسخگویی با نیکی بیشتر: وَإذا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأحْسَنَ مِنها[۷]؛ «هر گاه با نیکی ای مورد لطف قرار گرفتید، با نیکی ای برتر از آن پاسخ گویید.»
۲. دوری از منت گذاشتن: عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنََّهُ قالَ: «تَمامُ الاحسانِ تَرْکُ المَنِّ بِهِ؛[۸] احسان با دوری از منت گذاشتن [بر دیگران] کامل می شود.»
۳. عدم تبعیض: عن امیر المؤمنین علیه السلام أنَّهُ قالَ: «المُحسِنُ مَنْ عَمَّ النَّاسَ بِالْاِحْسانِ[۹]؛ نیکوکار کسی است که همه‌گان را مورد احسان قرار دهد.»
تو نیکی می کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
کسی نیک بیند به هر دو سرای
که نیکی رساند به خلق خدای
خدا را بر آن بنده بخشایش است
که خلق از وجودش در آسایش است
نمونه ای از احسان
روزی «انس» نزد امام مجتبی علیه السلام نشسته بود که کنیزکی از کنیزکان امام وارد شد و شاخه گلی را به امام مجتبی علیه السلام هدیه داد. امام گل را گرفت و لبخندی زد و فرمود: «تو آزادی!» انس عرض کرد: «یا بن رسول الله! آن جاریه فقط یک شاخه گل به شما هدیه کرد و شما او را آزاد می کنید؟» حضرت فرمود: «خداوند فرموده است: وَإذا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأحسَنَ مِنهَا؛ هرگاه با نیکی مورد لطف قرار گرفتید، با نیکی بهتر آن را پاسخ گویید. این کنیز می خواست به من احسان کند و من نیز به او احسان کردم و بهترین احسان به او آزادی اش است.»[۱۰]
به روزگار سلامت شکستگان دریاب
که خیرخاطر مسکین بلا بگرداند
چو سائل از تو به زاری طلب کند چیزی
بده وگر نه ستمگر به زور بستاند
[۱]. بقره / ۱۹۵.
[۲]. القصص / ۷۷.
[۳]. نحل/ ۹۰.
[۴]. آل عمران / ۱۴۸.
[۵]. زمر / ۱۰.
[۶]. عنکبوت / ۶۹.
[۷]. نساء / ۸۶ .
[۸]. غرر الحکم، باب صدقه، حدیث ۲۲۴۱.
[۹]. همان، باب حسن.
[۱۰]. ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، بیروت، دار الاضواء، بی تا، ج۴، ص۱۸
